اسما پورزنگی‌آبادی
سرقت نسخه‌های کمیاب و بسیار ارزشمند قرآن از گنجینۀ موزۀ شاه نعمت‌الله ولی ماهان که روز پنجشنبه 25 اردیبهشت‌ماه اتفاق افتاده را می‌توان یک ضایعۀ بزرگ برای تاریخ و فرهنگ ایران دانست.
طی روزهای گذشته، تصاویری مرتبط با این سرقت که توسط دوربین‌های مداربسته ثبت شده در رسانه‌ها منتشر شده است. بنا به گفتۀ دادستان ماهان، چهرۀ سارق شناسایی شده اما هویت او را هنوز نتوانسته‌اند شناسایی کنند.
علیرضا هاشمینژاد ـ پژوهشگر حوزه هنر و مدرس دانشگاه که از حدود سال 84 بر روی این نسخ کم‌نظیر کار پژوهشی انجام داده است، به فردای‌کرمان می‌گوید که از سال‌ها پیش دربارۀ وضعیت نامطلوب نگهداری این مجموعه هشدار داده است و گفته که هم از لحاظ میزان رطوبت و دما و شرایط نگهداری و هم از نظر امنیت فیزیکی این موزه مناسب نیست.
یکی از این هشدارهایی که او داده در خردادماه سال 98 و در گفت‌وگو با فردای‌کرمان بود که با تیتر «قرآن‌های خطی موزه شاه نعمت‌الله در غبار فراموشی!» منتشر شد، اما در پی بی‌اعتنایی ادامه‌دار، سرانجام دستان آلودۀ سارقان به این گنجینه رسید.
هاشمینژاد در پاسخ به این پرسش فردای‌کرمان که این نسخ چه ارزش‌های تاریخی و فرهنگی دارند؟ می‌گوید: «این مجموعۀ نفیس شامل نسخه‌هایی از قرآن است که قدمت آن تقریبا از قرن پنجم تا دورۀ قاجار است. در این مجموعه، مخصوصا چند نسخۀ مهم از دورۀ ایلخانی وجود دارد که بسیار اهمیت دارند و برخی در سطح جهان شناخته شده و نسخه‌های کم‌نظیری هستند».
وی می‌افزاید: «علاوه بر این، نسخۀ قراختایی در این مجموعه وجود دارد که بیش‌ترین تعداد آن در کرمان است. یک جزء آن در چستربیتی (یکی از برجسته‌ترین کتابخانه‌ها و موزه‌های قاره اروپا در کشور ایرلند) و یک جزء از آن در لندن است».
وی ادامه می‌دهد: «جدای از این، چند نسخۀ مهم دیگر نیز در این مجموعه بوده که یک نسخۀ آن از نسخه‌های معروف سفارش اولجایتو است که یک قرآن 30 جلدی بوده و یک جزء آن در ماهان بوده است. کاتب آن علی‌ابن‌زیدابن علوی حسینی است».
وی اضافه می‌کند: «فقط همین جزء از این نسخۀ مهم را در ایران داشتیم که در ماهان نگهداری می‌شد و امیدوارم جزو سرقتی‌ها نبوده باشد».
هاشمینژاد بیان می‌کند: «چند نسخۀ ارزشمند دیگر هم در این مجموعه بود؛ به ویژه دو نسخه که از قرن پنجم هجری به جا مانده بود».
نسخه‌های جهانی
این پژوهشگر در پاسخ به این پرسش فردای‌کرمان که در مجموع در این گنجینه چند نسخه قرآن تاریخی وجود داشت؟ می‌گوید: «فکر می‌کنم حدود 18 تا نسخه در این مجموعه داشتیم که برخی 30 جلدی و برخی 60 جلدی بودند».
هاشمینژاد در پاسخ به این پرسش که از چه نظر می‌گویید برخی از این نسخه‌ها در سطح جهان شناخته‌شده بودند؟ اظهار می‌کند: «قرآن‌شناسان مهمی مثل دیوید جیمز و افراد دیگری که بر روی نسخه‌های مهم قرآنی در سطح جهان تحقیق کردند به این نسخه‌ها اشاره کرده‌اند و نسخ شناخته‌شده‌ای هستند».
مخالفت با پژوهش
وی در پاسخ به این پرسش که شما از چه زمانی کار تحقیقاتی دربارۀ این کتاب‌های مقدس انجام دادید؟ می‌گوید: «از سال 1384 بود که روی این نسخه‌ها کار کردم. چند سال پس از این، مقاله‌ای دربارۀ قرآن قراختایی نوشتم و مرتب هم پیگیر بودم تا مجموعه را معرفی کنم. کار تحقیقاتی‌ام بر روی این نسخه‌ها سال‌ها طول کشید و با مخالفت زیادی هم همراه بود».
وی می‌افزاید: «در سال 1398 به سختی اجازه گرفتیم و توانستیم یک فهرست نسبتا کاملی را منتشر کنیم؛ البته هنوز باید تحقیقات بر روی آن ادامه می‌یافت». هاشمینژاد ادامه می‌دهد: «در 10، 15 سال گذشته به‌طور مداوم پیگیر معرفی این مجموعه بودم ولی این اواخر اجازه ندادند تحقیقات تکمیلی انجام شود».
وی اظهار می‌کند: «حتی دو نسخه از قرآن قراختایی پیدا کرده بودیم که خارج از کشور بودند. قصد داشتیم تحقیقات تکمیلی انجام دهیم و به استناد آن، تلاش کنیم آن دو نسخه که یکی در ایرلند و دیگری در انگلیس است را به ایران برگردانیم ولی اجازه ندادند».
این پژوهشگر اضافه می‌کند: «بعدا موفق شدیم یکی از نسخه‌ها را در کمیسیون ملی یونسکو ثبت کنیم. دو نسخه را هم با همکاری میراث‌فرهنگی و سازمان اسناد ثبت ملی کردیم».
هشدارهای پیاپی
هاشمینژاد در پاسخ به این پرسش که براساس مشاهداتی که شما داشتید، آیا وضعیت حفاظت و نگهداری این نسخ خیلی ضعیف بود که توانستند به آن دستبرد بزنند؟ وقتی وارد موزه می‌شدید شرایط را طوری می‌دیدید که کسی بتواند از آن سرقت کند؟ می‌گوید: «من سال‌ها پیش هشدار دادم که شرایط نگهداری این مجموعه چه از نظر میزان رطوبت و دما و سایر معیارها و چه از نظر امنیت فیزیکی مناسب نیست».
وی ادامه می‌دهد: «این هشدار را دادم که بنایی که این مجموعه در آن نگهداری می‌شود ممکن است با یک تکان زلزله تخریب شود».
وی تاکید می‌کند: «بارها هشدار داده بودیم چه از نظر حفاظت و چه استحکام بنا و چه شرایط نگهداری هیچ‌کدام مناسب چنین نسخه‌های ارزشمندی نیست».
آثار قابل ردیابی
هاشمینژاد در پاسخ به این پرسش که آیا اطلاع دارید کدام‌یک از این نسخه‌ها به سرقت رفته است؟ می‌گوید: «متاسفانه هیچ اطلاعی ندارم. امیدوارم نسخه‌های مهم جزو سرقتی‌ها نباشند چون بسیار اهمیت دارند و می‌خواستم روی آن کار کنیم».
وی ادامه می‌دهد: «از وقتی این خبر را شنیدم در بهت ماجرا هستم و هنوز باور نمی‌کنم».
وی با بیان اینکه خوشبختانه از بسیاری از این نسخه‌ها تصویربرداری کرده‌ایم، در پاسخ به این پرسش که فکر می‌کنید این نسخه‌های سرقت‌شده پیدا می‌شوند؟ می‌گوید: «این نسخ را چون شناخته‌شده هستند به راحتی نمی‌توانند به مجموعه‌داران داخلی منتقل کنند، امیدوارم از کشور خارج نشوند».
وی می‌افزاید: «معمولا این نوع آثار را خارج می‌کنند. البته چه در ایران و چه در هرجای دنیا بروند، قابل شناسایی هستند و نسخه‌هایی نیستند که نتوان آن را ردیابی کرد».
وی بیان می‌کند: «امیدوارم از منطقه خارج نشده باشند. به هر حال، از پنجشنبه که این سرقت انجام شده تاکنون، سارقان هرکاری می‌توانستند بکنند».
هاشمینژاد با ابراز نگرانی از سرنوشت این گنجینۀ بسیار ارزشمند می‌گوید: «در یکی، دو سال اخیر خیلی تلاش کردم و با مقامات استان برای رسیدگی به این مجموعه صحبت کردم ولی متاسفانه اهمیتی ندادند».
نظر خود را بنویسید