گروه اقتصاد: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی که به تازگی با موضوع «بررسی شکل‌گیری و عوامل تشدید مناقشات آبی داخلی» منتشر کرده، از پروژۀ انتقال آب صفارود (سد شهیدان امیرتیموری) به کرمان به‌عنوان «یکی از طرح‌های آبی چالشی کشور» یاد کرده است. در بخشی از این گزارش کارشناسی تصریح شده است: «با توجه به نارضایتی مردم پایین‌دست این سد در ارتباط با تکمیل و اجرایی شدن آن، می‌توان امکان تبدیل شدن آن به یک مناقشۀ منطقه‌ای مهم را محتمل دانست. مسئله‌ای که می‌تواند در ردیف سایر طرح‌های مشابه در کشور، وضعیت اجتماعی، اقتصادی و امنیتی محل مورد مناقشه و حتی مناطق دیگر کشور را تحت‌الشعاع قرار دهد».
در این گزارش تاکید شده است: «این پروژه می‌تواند در ردیف مناقشات آبی با پتانسیل آسیب قابل توجه مورد رصد کارشناسان و متخصصان حوزه‌های مختلف قرار گیرد».
به گزارش پایگاه خبری فردای کرمان، تهیه‌کنندگان این گزارش دربارۀ اهمیت موضوع مناقشات آبی توضیح می‌دهند: «مدیریت مناقشات آبی در جهان امروز یکی از مهم‌ترین ملزومات سیاست داخلی و خارجی کشورها به شمار می‌رود. امروزه مسئله آب به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم سیاسی در مناسبات و تعاملات بین‌المللی شناخته می‌شود. مسئله‌ای که نحوۀ مواجهه با آن به شکل‌گیری نظریات و سبک‌های جدیدی در حکمرانی جدید جهانی منجر شده است».
در ادامه گفته می‌شود: «بحث مدیریت مناقشات آبی امروزه مسئله‌ای است که ذهن بسیاری از تحلیلگران، کارشناسان و حتی چهره‌های سیاسی را در نقاط مختلف جهان به خود معطوف کرده است».
نویسندگان این گزارش با اشاره به اینکه مناقشات آبی به دو بخش داخلی و بین‌المللی تقسیم می‌شوند، می‌افزایند: «هرکدام از مناقشات به‌ازای ماهیت هرکدام، شرایط شکل‌گیری، گسترش و راه‌حل‌های مربوطه، نحوۀ مدیریت و رویارویی خاص خود را دارند».
کمبود آب؛ آتش زیر خاکستر
در این گزارش، یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری مناقشات آبی در هر دو بعد آن، کمبود منابع آبی و عدم سهولت دسترسی به آن ذکر شده است. محدودیت دسترسی به آب به‌عنوان کالای تجاری و سرمایه‌ای که در نهایت موجب تولید ثروت و توسعه قدرت می‌شود، جرقۀ بسیاری از مناقشات و نزاع‌های داخلی و بین‌المللی در بسیاری از کشورها به خصوص در کشورهای با مشکلات متعدد آبی و محیط زیستی است. به طور مثال، بحث توزیع منابع آبی بین کشورهای همسایه واقع در سواحل رودخانه‌های مرزی، مانند رودهای اردن و فرات، دسترسی مشترک به آب آشامیدنی را به یکی از موضوع‌های مرتبط با حقوق سرزمینی و قدرت سیاسی تبدیل کرده است.
این گزارش ادامه می‌دهد: «در ذیل موضوع توزیع منابع آب، عدم امکان دسترسی به منابع آب و عدم توزیع عادلانۀ آن در گسترۀ سرزمینی هر کشور، می‌تواند به وقوع نزاع‌ها، مناقشات داخلی و مهاجرت‌های گسترده منجر شود».
مطابق یافته‌های این گزارش پژوهشی، یکی از شناخته‌شده‌ترین دلایل برای وقوع مناقشات آبی داخلی در کشورها، عدم مدیریت صحیح منابع آب و فاصله گرفتن محسوس کشورها از استانداردها و دانش مدیریتی و سیاستی به‌روز در حوزۀ حفاظت، حراست و برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری بهینه از منابع آب است.
این گزارش تصریح می‌کند: «این مسئله در بسیاری از کشورهای آفریقایی، آسیایی و به طور خاص خاورمیانه، ابعاد و جنبه‌های قابل توجهی دارد که در شکل‌گیری تنش‌های سیاسی و مناقشات آبی داخلی در کشورها موثر بوده است».
در ادامۀ گزارش یادآور می‌شود: «سایر چالش‌ها و کاستی‌های مرتبط با دیگر حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی پتانسیل شعله‌ور کردن مناقشات آبی داخلی را نیز می‌تواند فراهم کند».
این گزارش با علم به اهمیت مطالعۀ مناقشات آبی داخلی در کشور، این مسئله را از ابعاد مختلفی ریشه‌یابی و برای آن راه‌حل‌هایی با تغییر ساختارهای مدیریتی، تعدیل برمبنای بسترها و ظرفیت‌های موجود پیشنهاد می‌کند.
راه‌حل‌های مطرح شده عمدتا اهداف توسعه، تقویت مبانی آموزشی و فرهنگی، تقویت ساختارهای علمی و تخصصی و همچنین مباحث قانونی و حکمرانی مرتبط است.
یکی از اهداف مهم این پژوهش ایجاد حساسیت و ضرورت اقدام در نهادهای سیاستگذار، مدیریتی، قانونی و اجرایی کشور در ابعاد داخلی بیان شده است. پژوهشگران در این‌باره هشدار می‌دهند: «مسئله‌ای که چشم‌پوشی از ماهیت و مکانیسم‌های مرتبط با ایجاد و گسترش آن به‌عنوان چالش حکمرانی کشور در بخش‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و امنیتی می‌تواند اثرگذار باشد».
فهرست مهم‌ترین مناقشات آبی
به گزارش فردای کرمان، در این گزارش، علاوه بر مناقشات آبی پیرامون پروژۀ انتقال آب سد صفارود (شهیدان امیرتیموری)، از مناقشات آبی بین دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری، مناقشات آبی بین اصفهان و خوزستان، اصفهان و یزد، مازندران و سمنان، پروژۀ انتقال آب از سبزکوه به چغاخور، مناقشات آبی پیرامون حقابۀ هورالعظیم در خوزستان، طرح انتقال آب سدهای آزاد و قوچم در استان کردستان به استان همدان، مناقشات آبی بین کردستان و استان‌های همجوار سد و پروژۀ انتقال آب از سد فینِسک در استان سمنان به‌عنوان مهم‌ترین مناقشات آبی داخلی ایران یاد شده است.
مناقشه بر سر انتقال آب هلیل‌رود
دربارۀ مناقشۀ پیرامون پروژۀ انتقال آب صفارود این گزارش این‌گونه نظر می‌دهد: «یکی دیگر از طرح‌های آبی چالشی کشور، پروژۀ سد صفارود است که از اهداف مهم آن تامین آب شرب شهرهای کرمان و رابر است. این پروژه، مشابه پروژۀ فینسک در قانون بودجۀ سال 1402 ردیف بودجه‌ای داشته است و ساختمان سد آن در حال اجرا است».
این گزارش می‌افزاید: «مشابه تمام طرح‌های انتقال آب، مسئولان شهر مقصد بر تکمیل این پروژه و رفع چالش‌ها و موانع پیرامون تکمیل آن اصرار دارند درحالی که طرف مخالف پروژه، شامل ساکنان مناطق با احتمال آسیب، کارشناسان و منتقدان حوزۀ محیط زیست، بر پیگیری ابعاد قانونی و حقوقی این مسئله و جلوگیری از تکمیل آن اصرار دارند».
این گزارش ادامه می‌دهد: «این سد روی سرشاخه‌های هلیل‌رود ساخته می‌شود که در نهایت به تالاب جازموریان می‌ریزد. در سالیان اخیر وضعیت ذخیرۀ نامطلوب آن موجب نگرانی کارشناسان و هشدار آن‌ها نسبت به حیات این تالاب شده است».
در ادامه هشدار داده می‌شود: «مشابه هورالعظیم این تالاب پتانسیل تبدیل به یکی از کانون‌های مهم گرد و غبار در شرق و جنوب کشور را داشته و در صورت بروز تنش در آن، می‌تواند وضعیت معیشتی ساکنان منطقه را در زیربخش‌های مختلف کشاورزی (ازجمله دامپروری) تحت تاثیر قرار دهد».
پژوهشگران در این گزارش می‌گویند: «با توجه به نارضایتی مردم پایین‌دست این سد در ارتباط با تکمیل و اجرایی شدن آن، می‌توان امکان تبدیل شدن آن به یک مناقشه منطقه‌ای مهم را محتمل دانست. مسئله‌ای که می‌تواند در ردیف سایر طرح‌های مشابه، وضعیت اجتماعی، اقتصادی و امنیتی محل مورد مناقشه و حتی مناطق دیگر کشور را تحت‌الشعاع قرار دهد».
این گزارش اضافه می‌کند: «پروژه‌ای که با تجمع مردم در سفر وزیر وقت نیرو به استان کرمان و حواشی مرتبط با آن، می‌تواند در ردیف مناقشات آبی با پتانسیل آسیب قابل توجه مورد رصد کارشناسان و متخصصان حوزه‌های مختلف قرار گیرد».
طرح انتقال آب بهشت‌آباد
به گزارش فردای‌کرمان، براساس یافته‌های پژوهشگران بازوی مشورتی مجلس، یکی دیگر از مناقشات مهم آبی در کشور که با استان کرمان نیز مرتبط است مسائل آبی بین استان‌های اصفهان و خوزستان است. در بخشی از این گزارش توضیح داده می‌شود: «از جمله پروژه‌های انتقال آب مورد مناقشه بین دو استان، پروژۀ تونل کوهرنگ است که آب را از سرشاخه‌های اصلی کارون به زاینده‌رود منتقل می‌کند. همچنین طرح انتقال آب بهشت‌آباد با حجم 250 میلیون مترمکعب در سال که آب را از سرشاخه‌های کارون به استان‌های اصفهان، یزد و کرمان منتقل می‌کند، از دیگر پروژه های مورد مناقشه در دو استان مذکور است. طرحی که اجرای آن به گفته کارشناسان حواشی اجتماعی و محیط زیستی قابل‌توجهی چه در استان‌های مبدأ (خوزستان و چهارمحال و بختیاری) و چه در استان‌های مقصد به دنبال دارد».
راه‌حل‌های جلوگیری از نزاع‌های آبی
در بخشی از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که مهرماه امسال روی سایت اینترنتی این مرکز بارگذاری شد و در دسترس عموم قرار گرفت، بخشی از راه‌حل‌ها برای جلوگیری از بروز مناقشات آبی کشور در آینده نیز بیان شده است.
«بهبود ساختارهای نظارتی، قانونی و حکمرانی برمبنای واقعیات میدانی و سرزمینی» به‌عنوان نخستین راه‌حل ذکر و توضیح داده شده است: «حکمرانی، سیاستگذاری و قانونگذاری سازنده در منابع آب یکی از نیازهای اساسی کشورهای دارای کمبود چشمگیر منابع آبی است. ذیل این مباحث، موضوع وضع قوانین، کیفیت‌دهی به اجرای آن‌ها، به روزرسانی اجزای ضعیف‌تر و منسوخ این قوانین و لزوم بهره‌گیری از فرایندهای اجرایی مناسب و کارآمد در بهره‌گیری از ظرفیت‌های این قوانین، دارای اهمیت است».
این گزارش با اشاره به اینکه ایران از نظر قوانین بخش آب چه کمّی و چه کیفی وضعیت مناسبی دارد، می‌افزاید: «اما مسئله مهم مکانیسم‌های مربوط به اجرایی کردن این قوانین و لزوم بهره‌گیری از ابزارهای پایش و نظارت مناسب در اعمال آن‌هاست». بنابراین تقویت بنیان‌های قانونی، نظارتی، کنترلی و اجرایی و لزوم ایجاد سازوکارها و کارگروه‌هایی برای پیشنهاد قوانین و مقررات آبی جدید به نظام حاکمیتی کلان کشور، ازجمله مواردی است که تحت این راه‌حل می‌توان پیشنهاد کرد.
مدیریت علمی، به‌روز، یکپارچه و پایدار منابع آب و سامانه‌های طبیعی از دیگر راه‌حل‌های پیشنهادی در این گزارش است. در بخشی از توضیحات این راهکار اذعان شده است: «مسئله مدیریت منابع آب در کشورهای درحال توسعه به خصوص خاورمیانه و ایران، هنوز جای کار داشته و تناسب کافی با ابعاد بحران‌های آبی و مناقشــات مربوط به عصر حاضر ندارد».
توسعه و بهبود ساختارهای تخصصی، علمی و پژوهشی برمبنای شرایط فعلی کشور و لزوم توسعۀ همکاری‌های بین‌رشته‌ای، آموزش کارآمد جوامع درباره بحران آب و فرهنگ صحیح رویارویی با ابعاد آن و جذب همکاری‌های اجتماعی و تقویت ساختارهای مدیریتی مردمی و مردم‌نهاد برای پیشگیری از تعمیق و گسترش بحران مناقشات آبی داخلی از دیگر راه‌حل‌های پیشنهادشده تهیه‌کنندگان این گزارش است.
نظر خود را بنویسید