اسما پورزنگی‌آبادی
پتّه گرانبهای آستانۀ شاه نعمت‌الله ولی در ماهان که قدیمی‌ترین پتّۀ موجود است در شرایط بسیار نامناسبی نگهداری می‌شود.
بازدید از این پتّه که جزو اموال موزۀ آستانه است برای همگان میسر نیست. آن‌ها که این اثر هنری را از نزدیک دیده‌اند می‌گویند قسمت میانی پتّه قارچ زده است. برخی می‌گویند که قارچ نیست و «بید» زده است. برخی دیگر تخریبی که در این پتّه مشاهده می‌شود را اثر ریختن شمع‌های ذوب‌شده‌ای می‌دانند که از زمانی که این قبرپوش بر مزار شاه نعمت‌الله پهن بود باقی مانده است. هرچه که باشد، مشخص است این اثر بی‌نظیر در حد شان و جایگاهش، قدر نمی‌بیند.
نجمه محمدی‌نژاد، هنرمند و پژوهشگر پتّه با نگرانی فراوان می‌گوید: «متاسفانه با وجود ارزش زیادی که این پتّه دارد در شرایط مناسبی نگهداری نمی‌شود». او آن‌قدر برای این اثر هنری ارزش و احترام قائل است که آن را شاه همۀ پتّه‌ها می‌داند و اظهار می‌کند: «این پتّه بر روی میزی چوبی در موزۀ آستانه شاه‌نعمت‌الله ولی پهن شده و دور آن یک محفظۀ شیشه‌ای قرار گرفته است».
محمدی‌نژاد می‌افزاید: « آخرین باری که توانستم پتّه را ببینم مشخص بود که میز چوبی زیر آن فرسوده است. علاوه بر اینکه خطر تخریب این میز و افتادن پتّه وجود دارد، از آن‌جایی که چوب به‌مدت زیادی که بماند قارچ می‌زند، نگرانیم در محل قارچ‌زدگی میز، حشرات و آفات جمع شده و به پتّه رسوخ کنند».
او ادامه می‌دهد: «ضمن اینکه شیشه هم رطوبت را در خود نگه می‌دارد. یکی از تاکیدات دربارۀ نگهداری هر نوع پتّه‌ای این است که حتی وقتی قاب هم گرفته می‌شود روی آن شیشه به‌کار نرود چون به مرور زمان باعث می‌شود که پتّه پودر و نابود شود. با وجود این خطر، پتّۀ شاه نعمت‌الله ولی در محفظۀ شیشه‌ای نگهداری می‌شود».
محمدی‌نژاد بیان می‌کند: «این پتّه هواخور خوبی هم ندارد. فضایی که این اثر در آن نگهداری می‌شود نم و رطوبت دارد و اصلا مناسب نگهداری پتّه نیست».
وی با تاکید بر اینکه برای نگهداری این پتّه باید شرایط موزه‌ای فراهم شود، می‌گوید: «متاسفانه وسط آن آسیب دیده و هنوز اقدامی برای مرمت آن نشده و یا اگر شده، مطلوب و کافی نبوده چون لکه‌هایی که شبیه قارچ‌زدگی است همچنان وجود دارد و در حال گسترش است».
این پژوهشگر پتّه برای اینکه اهمیت رسیدگی فوری به این اثر هنری گرانبها را گوشزد کند این موضوع را یادآور می‌شود: «الیاف پارچه در بهترین شرایط بیش‌تر از 500 سال عمر نمی‌‌کند و پودر می‌شود. دیر بجنبیم، پتّه شاه نعمت‌الله ولی را از دست می‌دهیم».
وی در معرفی بیش‌تر این اثر هنری و تشریح برخی ارزش‌های آن می‌گوید: «تاریخی که بر روی پتّه ثبت شده سال 1294 است. چون آن زمان بیش‌تر «هجری‌قمری» ملاک تاریخ بوده، حدس می‌زنیم دوخت آن در سال 1294 هجری‌قمری تمام شده باشد. البته کارشناسان مرتبط باید به‌طور دقیق در این‌زمینه نظر بدهند».
او با بیان اینکه چیزی که فعلا می‌دانیم این است که این پتّه در اواخر دوران قاجار دوخته شده است، ادامه می‌دهد: «پتّه شاه‌نعمت‌الله ولی توسط استاد فرج‌الله کرمانی که طراح قالی بود به‌زیبایی تمام و با نقوش منحصر به‌فرد که در جای‌جای آن و در مرحله به مرحلۀ پتّه تغییر می‌کند طراحی شده است».
محمدی‌نژاد توضیح می‌دهد: «جنس پارچۀ پتّه از کرک بسیار اعلا و ظریف است. این پارچه از الیاف طبیعی تهیه شده و رنگرزی نشده بلکه رنگ خود کرک را دارد. نخی که با آن پتّه دوخته شده هم از جنس کرک است. نخ‌ها رنگرزی گیاهی شده است».
او اضافه می‌کند: «حدود 15 رنگ زیبا در این پتّه به‌کار رفته، لبۀ آن هم با یراق ابریشم زینت شده و آستری از پارچۀ کتان دارد».
محمدی‌نژاد درباره نقوش این پتّه می‌گوید: «نقش اصلی کار، یک سرو بسیار زیباست. سرو نماد بی‌مرگی و جاودانگی و همچنین آزادگی است. این سرو با نخ کرک دوخته شده است».
این پژوهشگر ادامه می‌دهد: «در بالای سرو، نقش محرابی دوخته شده و نقوش دور تا دور آن نیز تُرنج است».
او یادآور می‌شود: «چون این پتّه برای روپوش مقبره دوخته شده، آیاتی از قرآن و اسامی ائمه هم بر روی نقش نوشته شده است. علاوه بر این نقوش، دورتادور پتّه و در حاشیه‌ها نقش سرو تکرار شده است».
این پژوهشگر با بیان اینکه از لحاظ رنگ‌بندی نیز پتّه شاه نعمت‌الله ولی با پتّه‌های معاصر فرق دارد، اظهار می‌کند: «رنگ‌بندی این پتّه براساس رنگ‌های طبیعت و دایرۀ رنگ صورت گرفته است. سیاه، لاکی، گل‌خاری، فیروزه‌ای، پسته‌ای، بادامی و سفید از جمله رنگ‌هایی است که در نقوش این پتّه از آن استفاده شده است. داخل بُتّه‌جقه‌ها بیش‌تر با اُخرایی و خردلی متن‌دوزی شده و رنگ سبز چمنی نیز برای برخی از برگ‌ها به کار رفته است».
محمدی‌نژاد تصریح می‌کند: «شرایط نگهداری این پته وحشتناک و بسیار بد است».
وی اظهار می‌کند: «این پتّه، شاه همه پتّه‌هاست و از لحاظ دوخت و رنگ‌بندی و نقش، بسیار هنرمندانه و دقیق کار شده است و بسیار سوزن‌ها خورده تا به ثمر رسیده و ارزش فراوانی دارد. کاش قدر آن بیش‌تر دانسته شود».
گفتنی است قبرپوش مزار شاه نعمت‌الله‌ولی در اسفندماه سال 1400 با تصویب شورای ثبت آثار منقول فرهنگی و تاریخی کشور، در فهرست آثار ملی قرار گرفت. از وزارت میراث‌فرهنگی دستکم انتظار می‌رود حرمت آثار ثبت‌شدۀ خود را حفظ کند.
نظر خود را بنویسید