اسما پورزنگی‌آبادی
همۀ طرح‌ها و ایده‌های احیای بازار تاریخی قلعه‌محمود مُرده به دنیا آمده است. اولین‌بار در دهۀ هشتاد خورشیدی بود که ایدۀ تبدیل این بازار تاریخی به راسته و بازارچۀ صنایع‌دستی شهر کرمان مطرح شد. این ایده اما به جایی نرسید. در اوایل دهۀ نود وعدۀ اتصال این بازار به بازار میدان‌قلعه در آن سوی خیابان داده و اعلام شد که قول و قرار راه‌اندازی بازارچۀ صنایع‌دستی هم سر جایش باقی است. پس از مدتی، از احیای بازار فراتر رفته و احیای این محلۀ تاریخی را وعده دادند؛ کاری که جهاد دانشگاهی متولی آن شد. همان دوران بود که شهرداری رویداد پنجشنبه‌های قلعه‌محمود را در این بازار اجرا می‌کرد. به مرور این طرح و برنامه‌های دیگر جهاد دانشگاهی نیز کم‌فروغ شد تا اینکه خردادماه امسال از سوی اتاق کرمان پیشنهاد راه‌اندازی «بازار تولید و ساخت طلا» در این بازار تاریخی ارائه و از سوی استاندار و شهردار کرمان تایید شد. اگرچه با تجربۀ طرح‌ها و ایده‌های کاغذی دو دهۀ گذشته چشم کسی آب نمی‌خورد که این یکی هم به جایی برسد اما مهم است که مقامات بدانند طرفداران تبدیل بازار تاریخی قلعه‌محمود به بازارچۀ صنایع‌دستی همچنان بر این خواسته اصرار دارند.
در این‌باره، مرتضی شجاع ـ هنرمند و نایب رئیس انجمن صنایع‌دستی استان کرمان در پاسخ به فردای‌کرمان گفت: «ساخت طلا را می‌توان به نوعی زیرمجموعۀ صنایع‌دستی نیز به حساب آورد. از این نظر با راه‌اندازی چنین مرکزی در بازار قلعه‌محمود مخالفتی نداریم اما با این طرح که کارگاه‌های صنعتی در این بازار سنتی راه‌اندازی شود مخالفیم و مخالفت خود را اعلام هم کرده‌ایم و این را هم گفته‌ایم که اگر کارگاه‌های تولید سنتی طلا و جواهرسازی و یا کار روی نقره قرار باشد در حجره‌های این بازار راه‌اندازی شود از این طرح حمایت می‌کنیم».
وی افزود: «اما موضوع این است که این منطقه و این بازار تاریخی در شهر کرمان گوشت قربانی شده! هیچ‌کس اقدام درستی برای احیای آن انجام نمی‌دهد و فقط طرح و ایده ارائه می‌شود».
این هنرمند صنایع‌دستی ادامه داد: «سال‌هاست طرحی با عنوان اتصال بازار قلعه‌محمود به بازار میدان‌قلعه به‌صورت زیرگذر مطرح شده ولی مغفول مانده است».
وی با اشاره به طرح ایجاد مرکز ساخت طلا و جواهر و سنگ‌های قیمتی در زمین مجاور مسجد ملک در چند متری بازار قلعه‌محمود که قرار است با سرمایه‌گذاری شرکت مس انجام شود، توضیح داد: «کاری که شرکت مس در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود می‌خواهد انجام دهد هدفمند نیست. قرار بود کنار مسجد ملک چنین مرکزی احداث کنند که تا الان خبری از آن نیست و اخیرا ایدۀ ایجاد مرکز ساخت طلا در بازار قلعه‌محمود را مطرح کرده‌اند. به نظر بنده، به‌عنوان شخص حقیقی و حقوقی برنامه‌هایی که برای این بازار دارند کارشناسی‌شده نیست و در حد ایده است. اگر قصد جدی برای احیای این بازار وجود داشت طرح اول و دوم (راه‌اندازی بازارچۀ صنایع‌دستی و اتصال این بازار به راستۀ میدان‌قلعه) مغفول نمی‌ماند».
وی افزود: «شهرداری به این طرح‌ها کمک نکرد، ادارات دولتی هم حمایت نکردند، مسئولیت‌های اجتماعی در قبال صنایع‌دستی مغفول مانده، طرح‌ها کارشناسی‌شده نیست و بیش‌تر در حد ایده است. امروز که با شما صحبت می‌کنم هیچ طرح جامع کارشناسی‌شده‌ای در بازار قلعه‌محمود حتی در حوزۀ صنایع‌دستی نداریم».
وی ادامه داد: «سال‌هاست که این طرح‌ها وجود داشته اما اتفاقی نیفتاده و فقط هر بار می‌آیند ایده را تغییر می‌دهند در صورتی که با وضع موجود، حتی اگر بازار قلعه‌محمود به کارگاه ساخت طلا هم تبدیل بشود (بهره‌برداران) دچار مشکل خواهند شد».
دفاع از ایدۀ بازارچۀ صنایع‌دستی
برخی هنرمندان صنایع‌دستی بر این باورند به دلیل معماری این بازار، موقعیت مکانی و شرایطی که دارد برای ایجاد بازارچۀ صنایع‌دستی مناسب نیست و از این ایده روی گردانده‌اند. شما این نظرات را می‌پذیرید؟ نایب رئیس انجمن صنایع‌دستی کرمان در پاسخ به این پرسش فردای‌کرمان گفت: «مشکل ما این است که حاضر نیستیم چیزی را بسازیم و انتظار داریم همه چیز از قبل برایمان آماده باشد».
شجاع افزود: «بازار قلعه‌محمود یک زمانی در همین شهر کرمان با همین مردم و همین دسترسی‌ها و همین معماری و همین فرهنگ فعال و زنده بوده است. سال‌های سال بود که همشهریان ما در این بازار و بازار میدان‌قلعه فعالیت می‌کردند و موفق بودند. الان هم اتباع کشورهای دیگر در این بازارها فعالیت دارند و موفق هستند. موقعیت مکانی و دسترسی همان است ولی ما همت نداریم از این فرصت به بهترین شکل استفاده کنیم».
وی با بیان اینکه از لحاظ دسترسی این بازار موقعیت مناسبی دارد و فاصلۀ کمی از مجموعۀ بازار تاریخی شهر که یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری است دارد، اظهار کرد: «محله فهادان یزد کاملا حاشیۀ شهر است و دسترسی به آن خیلی سخت است. مسافت زیادی باید پیاده برویم تا به آن برسیم ولی این محله، به همت دولت و بخش خصوصی احیا شده و رونق دارد و مسافر و گردشگران زیادی هم به آنجا می‌روند در حالی که در مقایسه با بازار قلعه‌محمود کرمان دسترسی سخت‌تری دارد».
وی گفت: «کسانی که این بازار را برای تبدیل به بازارچۀ صنایع‌دستی مناسب نمی‌دانند الگویی دارند و کاروانسرای گنجعلی‌خان را مثال می‌زنند اما نباید فراموش کرد تبدیل کاروانسرای گنجعلی‌خان به یک مرکز مهم عرضۀ صنایع‌دستی 10 سال زمان برد. اگر در بازار قلعه‌محمود هم به اندازۀ کافی تلاش کنیم 10 سال دیگر مثل کاروانسرای گنجعلی‌خان جایگاه خوبی پیدا می‌کند».
این هنرمند صنایع‌دستی افزود: «اما متاسفانه این همت را در بخش خصوصی صنایع‌دستی کرمان که خودم هم عضوی از آن هستم نمی‌بینم. البته این بی‌انگیزگی دلایل گوناگون فرهنگی و اقتصادی دارد. کسی که می‌خواهد در این بازار مستقر شود چندین سال باید از جیب خود هزینه بدهد تا جا بیفتد و این سرمایه‌گذاری برای بسیاری از هنرمندان سخت و حتی ناممکن است. از طرفی، نیروی محرکه‌ای هم از طرف دولت وجود ندارد که انگیزه را در هنرمندان ایجاد کند».
وی هشدار داد: «در حال حاضر این بازار با مشکلات امنیتی و حضور اتباع بیگانه و مالکیت و ... مواجه است. اگر پروژۀ ایجاد مرکز ساخت طلا در همین شرایط در این بازار اجرا بشود نتیجه نخواهد داد».
عملکرد بد شهرداری
شجاع در ادامۀ این گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش که رویدادهایی مثل پنجشنبه‌های قلعه‌محمود یا سه‌شنبه بازار قلعه‌محمود که شهرداری در این بازار تاریخی و با هدف رونق آن و کشاندن جمعیت به این بنای تاریخی برگزار کرده را چطور ارزیابی می‌کنید؟ اظهار کرد: «یکی از دلایلی که بازار قلعه‌محمود رونق نگرفته همین اقدامات است. کیفیت کار شهرداری در این رویدادها بسیار پایین بوده است».
وی افزود: «اعتباری که باید به هنر و هنرمند داده می‌شد در برنامه‌هایی که در دوره‌های قبلی در این بازار اجرا می‌شد را شاهد نبودیم. در دورۀ جدید هنوز به‌طور دقیق نمی‌دانیم شهرداری در این بازار چه برنامه‌ای قرار است اجرا کند».
وی ادامه داد: «اگر قرار است به کار هنری اعتبار و بها داده شود نباید آثار هنری روی میز آهنی زهوار دررفته در کنار جوراب‌فروشی و لواشک‌فروشی و آش‌فروشی عرضه شود و بعد توقع داشته باشیم که رونق هم بگیرد!».
وی یادآور شد: «متاسفانه از 100 میزی که شهرداری در این رویدادها به صنایع‌دستی اختصاص می‌داد بیش از 50 درصد آن صنایع‌دستی نبود. وقتی کیفیت کار پایین بیاید مخاطب یک بار که ببیند، می‌رود و دیگر برنمی‌گردد. این در بیزینس یک اصل است که یک مشتری خوب یک مشتری می‌آورد و یک مشتری بد 10 مشتری را می‌برد!».
شجاع با بیان اینکه ما مخالف این عملکرد شهرداری در بازار قلعه‌محمود بودیم، افزود: «پیشنهاد ما این است که این بازار تاریخی به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار شود و از فضای بیرون تا داخل کاملا بازسازی و تکمیل شود و بعد هنرمندان صنایع‌دستی در آن مستقر شوند». وی ادامه داد: «اینکه بخواهیم به مرور و کم‌کم و با اجبار کاری را رقم بزنیم تجربۀ چندین سالی که بازار قلعه‌محمود داشته نشان می‌دهد موفقیتی حاصل نخواهد شد».
60 سال غفلت
نایب رئیس انجمن صنایع‌دستی کرمان در پاسخ به این پرسش که پیشنهاد شما این است بازار قلعه‌محمود همان کاربری صنایع‌دستی داشته باشد ولی طرحی جامع برای آن تهیه و به‌سرعت مرمت و احیا شود؟ گفت: «از سال 42 سازمان صنایع‌دستی در ایران و کرمان فعالیت داشته است. در تمام 60 سال گذشته، به جز کاروانسرای گنجعلی‌خان که این را هم باید بگوییم خدا پدر گنجعلی‌خان را بیامرزد هیچ نهاد دولتی یک متر به فضای تجاری صنایع‌دستی در کرمان اضافه نکرده است».
وی افزود: «نه‌تنها چیزی اضافه نکرده‌اند که طرح‌های راه‌اندازی بازار صنایع‌دستی را هم دارند تغییر می‌دهند و ما مخالف این وضعیت هستیم».
وی ادامه داد: «اگر قرار باشد مثل آنچه تا حالا دربارۀ این بازار انجام شده کار بشود، ایده‌های جدید هم به نتیجه نمی‌رسد».
شجاع تاکید کرد که مرمت و احیا و تبدیل این بازار به بازار صنایع‌دستی نیاز به طرح جامع و کار کارشناسی و عزم و ارادۀ جدی دارد.
مشکلات تلمبارشده
کاظم حسین‌زاده ـ معاون سابق صنایع‌دستی استان کرمان که مشاور فعلی مدیرکل میراث‌فرهنگی در حوزۀ صنایع‌دستی است، همان زمان که ایدۀ اتاق کرمان مبنی بر تبدیل بازار قلعه‌محمود به بازار ساخت طلا ارائه شد، در پاسخ به فردای‌کرمان مخالفت خود را اعلام و تاکید کرد که موافق این هستیم این بنا به بازار صنایع‌دستی تبدیل شود.
وی در این‌باره گفت: «تاکنون استانداران و مدیران زیادی آمدند و رفتند و پیگیری زیادی انجام شد تا بازار قلعه‌محمود به بازارچۀ صنایع‌دستی تبدیل بشود ولی به نتیجه نرسید».
وی با بیان اینکه این بازار مشکلاتی از جمله در حوزۀ مالکیت دارد، افزود: «زمانی که مسئولیت معاونت صنایع‌دستی را داشتم حدود 17،18 نامه دربارۀ بازار قلعه‌محمود فقط به اوقاف نوشتم. در کارگروه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هم موضوع را مطرح کردیم».
وی ادامه داد: «اقداماتی در این بازار انجام شد ولی مشکلات زیادی دارد. بخشی از مالکیت آن در اختیار اوقاف و بخشی در اختیار شهرداری است و بخشی هم مربوط به مالکان خصوصی و وارثان آن است. در بخشی از این بازار هم افغانستانی‌ها ساکن هستند».
حسین‌زاده با تاکید بر اینکه این مشکلات باید برطرف شود، اظهار کرد: «این بازار بخشی از میراث فرهنگی استان است و اینکه بلااستفاده بماند خوب نیست و چه بهتر که به بازار صنایع‌دستی تبدیل شود».
دفاع از ایدۀ بازار صنایع‌دستی
وی در پاسخ به این پرسش که آیا نسبت به تغییر کاربری بازار از بازارچۀ صنایع‌دستی به بازار ساخت طلا حساسیت و نگرانی ندارید؟ اظهار کرد: «قطعا موافق این هستیم که بازار قلعه‌محمود به بازارچۀ صنایع‌دستی تبدیل شود».
وی با بیان اینکه تبدیل خانۀ تاریخی اشیدری به مرکز عرضۀ صنایع‌دستی هم در دست پیگیری است و به بخش خصوصی واگذار شده، گفت: «امیدوارم این ایده هرچه زودتر محقق شود».
مشاور صنایع‌دستی مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان افزود: «با تبدیل بازار قلعه‌محمود به بازار صنایع‌دستی موافقیم ولی شرط اول این است که مشکلات آن برطرف شود».
وی ادامه داد: «این بازار دهه‌هاست که راکد مانده است. مطمئن باشید تا بخواهد دوباره به چرخۀ اقتصادی برگردد چندین دهه باید بگذرد. بنابراین، هرچه زودتر باید تعیین‌تکلیف شود».
حسین‌زاده بیان کرد: «در قزوین بازاری مشابه همین بازار قلعه‌محمود کرمان و با همین مشکلات و مالکیت متعدد داشتند (بازار سعدالسطلنه). برای آن وقت گذاشتند و سرمایه‌گذاری کردند و به بازار صنایع‌دستی تبدیل شد و اکنون شرایطی پیدا کرده که وزارت میراث‌فرهنگی قصد دارد آن را ثبت جهانی کند».
وی خاطرنشان کرد: «قطعا ما موافقیم بازار قلعه‌محمود هم به بازار صنایع‌دستی تبدیل شود و اولویت ما برای این بازار همین ایده است».
نگاه اقتصادی شهردار به هنرهای سنتی
اما موضع شهرداری کرمان که در همۀ سال‌های گذشته یک پای احیای بازار قلعه‌محمود بوده در این‌باره چیست؟
محسن تویسرکانی ـ شهردار فعلی در نشست خبری اخیر خود در پاسخ به فردای‌کرمان دربارۀ اینکه چرا با وجود پیگیری طرح احداث مرکز ساخت طلا در مجاور مسجد ملک، با طرح ایجاد مرکز ساخت طلا در بازار قلعه‌محمود در نزدیکی آن موافقت کرده آن هم در شرایطی که به‌عنوان شهردار، دبیر شهر ملی صنایع‌دستی کرمان نیز هست و قاعدتا باید مدافع تبدیل این بازار به بازار صنایع‌دستی باشد؟ گفت: «الان موزه بانو حیاتی به‌عنوان مرکزی برای عرضۀ صنایع‌دستی فعال است. فروشگاهی موسوم به سی‌سی هم داشتیم که صنایع‌دستی عرضه می‌کرد. اما واقعیتی وجود دارد و آن اینکه صنایع‌دستی توجیه اقتصادی ندارد».
وی در واقع دلیل راکد‌ماندن پروژه‌های بازار قلعه‌محمود و مجموعۀ سی‌سی را ضعف در حوزۀ گردشگری شهر کرمان اعلام کرد!
تویسرکانی افزود: «تاکنون، نتوانستیم شهر را پاخور گردشگران بکنیم».
وی تاکید کرد: «نتوانسته‌ایم زیرساخت و محیط مناسبی برای حضور گردشگر در کرمان، فراهم کنیم».
این موضع شهردار در حالی است که به‌دلیل جایگاه والای فرهنگی صنایع‌دستی و برای کمک به اقتصاد آن، همواره از سوی دولت حمایت‌هایی از جمله معافیت مالیاتی یا ارائۀ تسهیلات مالی و یارانه لحاظ شده تا هنرمندان و صنعتگران بتوانند این بخش از میراث تاریخی و ملی و فرهنگی ایران را حفظ کنند. شهردار کرمان اما ظاهرا به صنایع‌دستی نگاه صرفا اقتصادی دارد و به‌دنبال کاربری‌ای برای بازار قلعه‌محمود است که صرفا توجیه اقتصادی داشته باشد!
نظر خود را بنویسید