اسما پورزنگی‌آبادی
پس از روی کار آمدن محسن تویسرکانی به‌عنوان شهردار کرمان، روال معمول سابق که ساخت پارک در محلات شهر بود به بهسازی پارک‌های فعلی تغییر کرد. شهرداری برای اینکه نشان بدهد در این رویکرد جدیت دارد، اسم طرح را گذاشت: «بوستان‌ها گلستان می‌شود» و برای شروع آن مراسمی رسمی هم برگزار کرد و با نصب بنرهایی در شهر نیز آن را به اطلاع عموم رساند.
پارک جنگلی یکی از مهم‌ترین و البته قدیمی‌ترین پارک‌های شهر کرمان است که بسیاری از افراد نسل قدیم و حاضر شهروندان با آن و از آن خاطره دارند.
چند روز پیش از شروع رسمی طرح بهسازی پارک‌ها، خبری آمد که در جلسه‌ای با حضور محمود ایرانمنش ـ معاون خدمات‌‌شهری شهردار کرمان و سیدمرتضی حسینی، شهردار سابق منطقه سه طرح بهسازی این پارک که به اسم بوستان «شهید باهنر» هم شناخته می‌شود، بررسی شده است.
با دکتر افسون مهدوی ـ عضو هیات علمی دانشگاه آزاد کرمان و مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور شهر و اندیشه مانا که در این جلسه حضور داشت تماس گرفتم تا از جزئیات این طرح بگوید. معلوم شد که هنوز چیزی به اسم طرح بهسازی پارک، در کار نیست.
دکتر مهدوی اما می‌گوید که آسیب‌شناسی اولیه‌ای دربارۀ پارک جنگلی انجام داده و در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، برخی از یافته‌های آن را تشریح می‌کند.
* حدود دو هفته پیش خبری کوتاه از سوی شهرداری منتشر شد که معاون خدمات شهری و شهردار وقت منطقه سه و شما جلسه‌ای با موضوع بهسازی پارک جنگلی (پارک شهیدباهنر) داشتید. شهرداری به‌طور مشخص دربارۀ این پارک چه درخواستی از شما دارد و می‌خواهد در این پارک چه اقدامی را انجام بدهد؟
قبلا یکی از همکاران دانشگاهی بنده در رشتۀ فضای‌سبز می‌خواست طی همکاری با شهرداری، پروژه‌ای در پارک جنگلی انجام بدهد. آن زمان از من هم خواستند تا در جلسه با شهرداری حضور داشته باشم. شاید براساس آن جلسه، معاون محترم خدمات شهرداری در ذهن‌شان مانده بود که بنده اطلاعات و طرحی برای پارک دارم یا شاید اظهاراتم در آن جلسه بود که باعث شد حدود دو هفته پیش، از من بخواهند که ایده‌هایم دربارۀ پارک جنگلی را مطرح کنم؛ بدون اینکه هیچ قرارداد حقوقی وجود داشته باشد. من در آن جلسه توضیح دادم که به هیچ‌وجه کار کردن در این پارک با عجله و به صورتی که ایده‌ای برای آن ارائه شود آن هم بدون اینکه سازوکار حقوقی آن مشخص باشد امکان‌پذیر نیست. اما آسیب‌شناسی اولیه‌ای را طی مدت 10 روز جمع‌بندی و به شهرداری ارائه کردم. احتمالا خبری که شما دیدید مربوط به ارائۀ آسیب‌شناسی بوده که ما انجام دادیم. ظاهرا شهرداری با جدیت پیگیر است این پارک و دیگر بوستان‌هایی که در مقیاس شهری و منطقه‌ای در کرمان وجود دارند را سریع و به‌فوریت ساماندهی کند.
*دربارۀ نتایج آسیب‌شناسی که داشتید لطفا توضیح دهید. چه چالش‌ها و مسائلی را در این پارک شناسایی کرده‌اید؟
پارک جنگلی با مساحتی که دارد در مقیاس یک پارک منطقه‌ای و شهری کار می‌کند. سابقۀ پارک می‌گوید اینجا منبع یا مخزن کاشت درختان و گونه‌های گیاهی مختلف برای سازمان منابع‌طبیعی بوده که باعث شده در حال حاضر، چنین فضایی با پوشش گیاهی متراکم را در این منطقه از شهر داشته باشیم که ارزش بسیار بالایی هم دارد. پارک یک لغت فرانسوی است و به مکانی اشاره دارد که باغی وسیع و پردرخت است و فعالیت‌هایی مثل گردش در آنجا انجام می‌شود. پارک فضایی است که در مالکیت عموم قرار دارد پس ابعاد گوناگون مرتبط با زندگی عمومی شهروندان را دربرمی‌گیرد و برای آسیب‌شناسی باید تک‌تک این ابعاد و مولفه‌ها را بررسی کنیم و ببینیم الان در پارک چه وضعیتی دارند یا باید داشته باشند. یکی از مهم‌ترین مسائل و مفاهیمی که در طراحی فضاهای شهری مثل پارک باید به آن توجه کنیم بعد «اجتماعی و فرهنگی» است، همچنین، در یک فضای شهری مولفه‌های «عملکرد و کارکرد»، «زیباشناختی و احساسی» و مسائل «محیط‌زیستی و اکولوژیکی» مهم و مورد توجه هستند و از آنجا که در شهرسازی و زندگی امروزی با مسئلۀ «اقتصاد» نیز روبه‌رو هستیم این مولفه هم نقش خود را دارد؛ با این توجیه که بسیاری از عملکردهای فضاهای شهری می‌تواند درآمدزایی و امکان ایجاد شغل برای گروه‌های مختلف را داشته باشد.
*در جریان آسیب‌شناسی که داشتید، این مولفه‌ها دربارۀ پارک جنگلی به چه‌صورت خود را نشان داده‌اند؟
ذیل مولفۀ عملکرد، از جمله ویژگی‌هایی که یک پارک در مقیاس منطقه‌ای باید داشته باشد وضعیت دسترسی و نفوذپذیری است که این پارک از این نظر شرایط ویژه و خاصی دارد چرا که در حاشیۀ معابری مثل بلوار هزار و بلوار شهید صدوقی جانمایی شده و در آینده هم معبری در غرب این مجموعه ایجاد خواهد شد. اما در حال حاضر چالش نبود پارکینگ و جای پارک یکی از مسائل اصلی این پارک است و در جریان راهکارهایی که مشاور یا کارشناسان شهرداری ارائه می‌کنند باید موضوع تامین پارکینگ دیده شود. مسئلۀ بعدی که بر بُعد عملکردی پارک اثر می‌گذارد ایمنی و امنیت روانی است. نه‌تنها این پارک بلکه بسیاری دیگر از پارک‌ها با پوشش متراکم گیاهی ممکن است در ساعات خاصی از روز به فضاهایی جرم‌خیز تبدیل شوند. اینکه آیا در ساعات مختلف شبانه‌روز برای گروه‌های سنی و جنسی گوناگون امنیت روانی لازم در این پارک وجود دارد یا خیر؟ مسئلۀ مهمی است. در حال حاضر پارک جنگلی در این زمینه مقداری با چالش مواجه است. خودِ ما که قرار بود دربارۀ این پارک مطالعاتی را انجام دهیم، رفت‌وآمد و ساعت حضورمان را باید تنظیم می‌کردیم چون پارک تنها در ساعات خاصی احساس امنیت می‌دهد و مابقی ساعات به دلایلی از جمله نورپردازی ضعیف و نامشخص بودن و ناخوانا بودن بعضی از مسیرهای ارتباطی، از وضعیت چندان مطلوبی برخوردار نیست. انتظار می‌رود که در جریان ساماندهی پارک، این مشکلات برطرف شود. وقتی دربارۀ ایمنی صحبت می‌کنیم، باید توجه داشته باشیم که گروه‌های مختلف سنی و اجتماعی از این فضا استفاده می‌کنند بنابراین باید ببینیم آیا این پارک، ایمنی لازم را مثلا برای معلولان هم دارد؟ آیا براساس ضوابط و مقررات شهرسازیِ مربوط به افراد دارای معلولیت طراحی شده است؟ آیا کلیۀ ضوابط ایمنی ویژۀ کودکان و سالخوردگان در آن لحاظ شده است؟ پاسخ این سوالات منفی است و متاسفانه در حال حاضر در پارک چنین شرایطی دیده نمی‌شود. در زمینۀ کالبد که یکی از مولفه‌های مهم است باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که کالبد می‌تواند با «زیبایی‌شناختی، فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و عملکرد» ارتباط بگیرد. اولین موضوعی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که ورودی‌های پارک چطور تعریف شدند؟ آیا ویژگی دعوت‌کنندگی را دارند؟ آیا دعوت‌کنندگی سواره یا پیاده را دارند؟ که دربارۀ پارک جنگلی این ویژگی وجود ندارد. یکی دیگر از پرسش‌ها این است که در پارک چه عملکردهایی در قالب فضاهای کالبدی می‌تواند خدمات بدهد؟ امروزه در فضاهای شهری پارک‌های موضوعی طراحی می‌شوند؛ مثلا پارکی برای نقاشی و خلاقیت کودکان یا پارکی برای آموزش گونه‌های گیاه‌شناسی یا پارک‌های ترافیکی و ... ساخته می‌شود. قطعا این پارک‌ها یکسری عناصر کالبدی و فضاهای غیرکالبدی مشخص می‌خواهند. براساس نوع فعالیت‌های تفریحی که می‌خواهیم تعریف کنیم باید عملکردهایی که قرار است در این کالبد و فضاهای گوناگون آن جانمایی شوند را دسته‌بندی کنیم. این شرایط الان در پارک جنگلی وجود ندارد در حالی که می‌توانیم بسیاری از کاربری‌ها و فعالیت‌ها را در قالب فضاهای خرد، البته طبق ضوابط و مقرراتِ ویژۀ فضاهای سبز، طراحی کنیم؛ قطعا در یک فضای سبز قرار نیست مجتمع بزرگ فرهنگی یا مذهبی یا تجاری داشته باشیم بلکه فضاهای خردی باید ایجاد شود که ضوابط و مقررات اجازۀ آن را می‌دهد. چنین فضاهایی، هم می‌توانند جاذب جمعیت باشند، هم باعث سرزندگی در یک فضای سبز شهری می‌شوند و هم درآمدزایی و اشتغال برای گروه‌های مختلف به‌دنبال دارند.
*از لحاظ مبلمان و کف‌سازی پارک جنگلی را چطور می‌بینید؟
این پارک مسیرهای ناخوانایی دارد. به‌عنوان مثال، یک معبر 12 متری به اسم نارون در جنوب پارک وجود دارد، در این مسیر، دیدی که به سمت پارک داریم مسیرهای خطی و منظم کاشت درخت است. باید ورودی و مسیرهای پارک با کف‌سازی و مبلمان منظم خوانا شود. در حال حاضر اما چنین وضعیتی در پارک وجود ندارد.
*از صحبت‌های شما این‌طور متوجه شدم که پارک جنگلی در حال حاضر یک پارک استاندارد نیست. درست می‌گویم؟
واژۀ استاندارد را برای این پارک نمی‌توان به‌کار برد. این پارک در مقیاس منطقه‌ای در شهر کرمان کار می‌کند. برای پرسش به این پاسخ شما، مولفۀ زیباشناختی و احساسی را می‌توان مورد بررسی قرار دارد. استاندارد مبلمان شهری، در واقع استانداردها و ضوابطی است که برای معلولان و کودکان و سایر گروه‌های اجتماعی تعریف شده است. به‌عنوان مثال آبخوری‌ای که در حد سرویس‌دهی به کودکان باشد اما یکسری مسائل دیگر هم وجود دارد که نمی‌توان لزوما ضوابطی را برای آن تعیین کرد. زیبایی از دید هرکسی، بنا به دیدگاه و نگاه معرفتی که دارد، فرق می‌کند بنابراین، ممکن است یک مبلمان با استانداردهای زیباشناختی شما و من، زیبا نباشد اما برای فرد دیگری کاملا زیبا تعریف شود. این توضیحات را دادم تا برسیم به اینجا که ضوابط و مقررات را برای مواردی مثل پارکینگ و عبور دوچرخه و معلولان می‌توان براساس استانداردها سنجید و گفت که آیا استاندارد هستند یا خیر؟ ولی در حوزۀ احساسی مسائلی مثل خاطره‌انگیزی و حس تعلق‌خاطر شهروندان مطرح است که قابل سنجش نیست. در جریان پرسشنامههایی که پر کردیم به افرادی برخوردیم که از مناطق دیگر شهر، برای قرار ملاقات با دوستان یا پیاده‌روی کردن، به پارک جنگلی می‌آیند. وقتی می‌پرسیدیم چرا؟ به خاطراتی اشاره می‌کردند که مثلا 20 سال پیش، از این پارک در ذهن دارند و برای همین، قرار ملاقات و پیاده‌روی‌ها را در این پارک انجام می‌دهند. همین نشان می‌دهد که حس خاطره‌انگیزی در گروه‌های مختلف شهروندان نسبت به این پارک وجود دارد که با ضوابط و مقررات نمی‌تواند هماهنگ باشد اگرچه آشکار است که این پارک ارزش‌های بسیار زیادی دارد و شهرداری بهتر است زمان را (برای ساماندهی و بهسازی پارک جنگلی) از دست ندهد، با جدیت این موضوع را دنبال کند. در حوزۀ زیباشناختی این نکته را هم اضافه کنم که نظم بصری این پارک می‌تواند مدنظر قرار گیرد. به‌عنوان یک شهرساز می‌گویم با وجود گنجینۀ ارزشمندی که از درخت و پوشش گیاهی در این پارک داریم، در حال حاضر، نظم بصری‌ای که در خور موقعیت پارک باشد وجود ندارد.
*به حس تعلق‌خاطر شهروندان نسبت به پارک جنگلی اشاره کردید. طی دهه‌های اخیر به‌ویژه ده سال اخیر، می‌بینیم که شهرداری بخش زیادی از خاطرات شهروندان را از کالبد شهر پاک کرده؛ یا با پروژه‌هایی که اجرا کرده و یا به واسطۀ بی‌توجهی طولانی‌مدتی که نسبت به حفظ آن نشان داده است. آیا حالا که شهرداری قصد ورود به پارک جنگلی را دارد نباید نگران تخریب این بخش از خاطرات شهر، به اسم زیباسازی و بهسازی باشیم؟ در مجموع، برای اینکه چنین اتفاقی نیفتد شهرداری چه بایدها و نبایدهایی را باید مورد توجه قرار دهد؟ به خصوص اینکه ابتدای این گفت‌وگو اشاره کردید شما را به جلسه خواندند و همان‌جا ایده‌ای برای پارک جنگلی خواستند.
اینکه در آن جلسه از من ایده خواستند برای این بود که تصور می‌کردند به‌عنوان یک کار دانشگاهی، مطالعۀ خاصی دربارۀ پارک جنگلی انجام دادم بنابراین ایده از من خواستند و هنگامی که گفتم مطالعه نکردم و برای آسیب‌شناسی اولیه 10 روز زمان نیاز دارم این فرصت را به من دادند. برداشتم این است که تعجیل در ساماندهی پارک وجود دارد اما کاملا هم پذیرفتند که این اقدام باید با مطالعه باشد. اینکه می‌گویید خیلی از خاطرات در شهر از بین رفته هم درست است. چندین دهه است که بسیاری از خاطرات ما و عناصر شهر چه پوشش گیاهی و چه عنصر کالبدی را از بین بردند اما خوشبختانه در حال حاضر، حساس‌سازی ذهن شهروندان توسط رسانه‌هایی مثل شما و همکاران‌تان اتفاق افتاده و عموم مردم نسبت به آنچه در شهر اتفاق می‌افتد آگاه‌تر شده‌اند و مدیران شهرداری نیز با حساسیت بیش‌تری دست به اقدام می‌زنند. شرایط طوری است که می‌توانیم اقدامات شهرداری را به سمت خیر ببینیم. شما حساسیتی (نسبت به تخریب پارک جنگلی) دارید و بنده هم کاملا با شما همراه هستم و برای همین بود که به شهرداری تاکید کردم که حتما ابتدا باید مطالعه و تجزیه و تحلیل و سپس ارائۀ راهکار برای ساماندهی پارک جنگلی داشته باشد. شهرداری هم این را پذیرفته و با همین دید پیش می‌رود. امیدوارم هرکسی این کار را انجام می‌دهد چه من باشم و چه سایر همکارانم؛ طرحی شایسته ارائه دهیم. این نکته را یادآور می‌شوم که این پارک‌ها را به‌عنوان فضا و بستری برای تعاملات اجتماعی می‌خواهیم. همۀ ما می‌دانیم که شرایط زندگی امروزی به گونه‌ای است که شاید به کمک همین ارتباطات و این نوع روابط بتوانیم، چه با خاطره‌انگیزی یا خلق خاطرات جدید یا رجوع به خاطرات خوب گذشته، بخشی از تنش‌های روزمره را کم و به سلامت روان خود کمک بیش‌تری بکنیم. این فضاهای جمعی که نگرانیم خاطرات آن از بین نروند محل رویدادها و رخدادهایی بوده‌اند. شهرداری باید در پارک جنگلی، فضایی به وجود آورد تا گروه‌های مختلف اجتماعی با رویدادها و جشن‌ها و برنامه‌ها و خاطره‌سازی‌های گوناگون، غنای فرهنگی و هویتی شهر را در این مکان افزایش دهند. در این راستا، شهرداری در جریان برنامه‌ریزی کالبدی که دارد، باید حتما به‌طور جداگانه روی این موضوع نیز مطالعه کند؛ ضروری است که در کنار پرسشنامههایی که ما پر کردیم پرسشنامه‌های بسیار بیش‌تری تکمیل شود، نظرسنجی از شهروندان صورت گیرد و سپس دست به اقدام بزنند. در عین حال، ارزش‌های طبیعی و اکولوژیکی پارک نیز در جریان طراحی باید مدنظر قرار گیرد و این ارزش‌ها حتما باید حفظ شوند.
نظر خود را بنویسید