از تعصبات فاصله بگیریم و خواهان تحول باشیم

گروه جامعه: علیرضا هاشمی‌نژاد، پژوهشگر فرهنگ و هنر و مدرس دانشگاه در جریان رونمایی از یک مجموعۀ قدیمی نقشه‌های فرش کرمان با اشاره به پیشینۀ فرش کرمان گفت: «سابقۀ فرش کرمان به دوران تیموری برمی‌گردد».

وی تاکید کرد: «اگر بخواهیم زمان اوج فرش کرمان را در تاریخ مشخص کنیم باید در دورۀ تیموری و صفوی به‌دنبال آن باشیم».

وی سه‌شنبه هفته پیش در جمع تعدادی از علاقه‌مندان به تاریخ و هنر فرش کرمان، توضیح داد: «تیمور وقتی می‌خواهد مسجد بی‌بی‌خانم را بسازد بافت تمام فرش‌های آن را به کرمان سفارش می‌دهد در صورتی که در آن دوران مراکز مهم دیگری نیز داشتیم که فرش تولید می‌کردند».

به گزارش استقامت، هاشمی‌نژاد افزود: «اکثر تواریخ دوران صفوی هم این نکته را بیان می‌کنند که شاه عباس معمولا بافت فرش‌هایی را که می‌خواسته هدیه بدهد به کرمان سفارش می‌داده است».

وی با بیان اینکه خود شاه عباس ازجمله کسانی بود که کارگاه‌های فرش دولتی در اصفهان و تبریز و کرمان را‌ه‌اندازی کرد، ادامه داد: «اینکه صادرات فرش را به دوران قاجار نسبت بدهیم جفا به دورۀ صفوی است».

هاشمی‌نژاد سپس گفت: «امروزه فرشی داریم که به نام فرش لهستانی شناخته می‌شود اما بسیاری از متخصصان می‌گویند این‌ها فرش‌های بافت کرمان است که در آن دوره به لهستان رفته و ردّ آن گم شده و امروزه به نام فرش لهستانی معروفند».

وی با بیان اینکه سابقۀ فرش و نقش فرش در کرمان یکی از مهم‌ترین سوابق هنری است، اظهار کرد «در بین هنرهایی که امروز در ایران دربارۀ آن صحبت می‌شود اگر بخواهیم کرمان را در یکی از دوره‌ها صاحب مکتب بدانیم مربوط به فرش و سفال است».

این پژوهشگر ادامه داد: «در طول تاریخ زمینه‌های تزئینی خیلی فراگیر بوده است مثلا در دورۀ تیموری شاهدیم که تزئینات صحافی و معماری و فرش و سفال و فلز خویشاوندی عمیقی با هم دارد و این وضعیت باعث شده فرهنگی تحت تاثیر سلایق زیبایی‌شناختی شکل بگیرد و رشد کند. در کرمان هم این وضعیت را شاهدیم».

وی اظهار کرد: «در سابقۀ تاریخی نقش فرش کرمان، از اواخر صفویه تا نیمه دوم قرن سیزدهم خورشیدی یک گسست و فراموشی را شاهدیم؛ در این مقطع زمانی، زمینه‌های تزئینی ما مثل اسلیمی‌ها و نقوش تزئینی که انتزاعی بودند فراموش شدند و تحت تاثیر نقوش پارچه است که نقش فرش را احیا می‌کنیم».

هاشمی‌نژاد ادامه داد: «پس از این دوران، وقتی فرش رونق می‌گیرد، ما مقداری از نقوش انتزاعی و زیبایی‌شناختی سنتی خود فاصله می‌گیریم و به نقوش طبیعت‌گرایانه رو می‌آوریم و آنچه امروز به‌عنوان نقش فرش کرمان می‌بینیم محصول این دوران است».

دلایل افول فرش کرمان

وی گفت: «صحبت از قالی‌های فرانسوی و آمریکایی می‌شود. رواج این سبک‌ها در واقع یکی از دلایل افول فرش کرمان است. نقوش فرانسوی از یک دستبافته به نام کوبلن وارد نقش فرش کرمان می‌شود».

وی یادآور شد: «البته دلایل دیگری هم برای افول فرش وجود دارد».

هاشمی‌نژاد با بیان اینکه اولین سندی که در آن به افول فرش کرمان اشاره می‌شود مربوط به سال 1285 خورشیدی است، افزود: «در نامه‌ای که خداداد نماینده ایران در سفارت اتریش به امین‌الضرب می‌نویسد از کیفیت فرش‌های بافت کرمان انتقاد می‌شود». 

وی ادامه داد: «ورود رنگ‌های جوهری یکی از دلایل افت فرش کرمان بود که سابقۀ آن به اواخر قاجار برمی‌گردد».

این پژوهشگر اظهار کرد: «در طراحی فرش کرمان یک دورۀ بازگشت داریم که از اواخر قاجار و اوایل پهلوی شروع و باعث می‌شود بسیاری از نقوش فرش ما از نظر اندازه درشت‌بافت باشند. شاید یکی از دلایل آن سفارشات دربار باشد که منجر به تولید فرش‌هایی می‌شد که در کاخ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت».

وی سپس گفت: «من فکر می‌کنم اگر مقداری سابقۀ تاریخی فرش و زمان مرجع را به عقب‌تر برگردانیم اتفاقات مهم‌تری در فرش کرمان رخ می‌دهد».

وی افزود: «امروزه در فرش کرمان، برخی نقش‌هایی که داریم در هیچ جای ایران خریدار ندارد. باید از برخی تعصبات فاصله بگیریم و تحولی ایجاد کنیم».

وی اضافه کرد: «فرش‌های قم و تبریز و کاشان و مشهد به این دلیل خریدار دارد که ارجاع به تاریخ کلی تزیینات در ایران دارد و ما در فرش کرمان چنین چیزی را نداریم».

وی دربارۀ تحریم فرش کرمان نیز گفت: «موقع نوشتن کتابی دربارۀ مرحوم ارجمند، به یک سند تاریخی برخوردم که جالب بود. آقای ارجمند نمایندۀ فرش در آمریکا و اروپا داشت. یکی از نمایندگان ایشان در آمریکا اوایل پیروزی انقلاب نامه‌ای می‌نویسد که چون کشور ما و شما در حالت تخاصم است دیگر اخلاقی نیست با شما تجارتی داشته باشیم. آن زمان تحریم قانونی هنوز وجود نداشت ولی مراودات تجاری تحت تاثیر شرایط قرار گرفت».