اسما پورزنگی‌آبادی
طاق و رواق‌های اطراف فلکۀ مشتاق شهر کرمان حدود هفت سال است که همچون خاری در چشم شهرشناسان، معماران و حتی شهروندانی است که فضای باکیفیت شهری را می‌شناسند. هرکس که در این فلکه دوری بزند و با نگاهش پیرامون آن را ورانداز کند در می‌یابد که چقدر وضعیت این محدوده از شهر نابسامان و آشفته و نازیباست. آن مسئولانی که زمان اجرای این پروژه پیش‌بینی می‌کردند چیزی به شهر می‌افزایند که مردم مدام کنار آن می‌ایستند و سلفی می‌گیرند و همه جا تصاویر آن را پخش می‌کنند همه از مسئولیت خود کنار رفته‌اند و کرمان مانده و این نابسامانی.
هدف پروژه‌ای که سال 96 شروع و منجر به ایجاد این سازه در اطراف فلکۀ مشتاق شد ساماندهی محدودۀ اطراف این فلکه بود اما بنا به ارزیابی بسیاری از متخصصان از جمله دکتر رضا ناصری ـ معمار و مدرس دانشگاه، این مداخله نتوانست برای مشتاق التیام‌بخش باشد و پس از آن این فلکه وضعیت اقتصادی و اجتماعی و کالبدی نامناسبی پیدا کرده است. در واقع، این پروژه نه‌تنها به مشکلاتی که وجود داشت پاسخی درست نداد بلکه مشکلات جدیدی نیز به آن اضافه کرده است!
ناصری در گفت‌وگو با استقامت از شهردار جدید کرمان می‌خواهد تا به این پروژه و رویکرد و تفکری که منجر به آن شد به‌عنوان یک قصۀ عبرت‌آموز نگاه کند و مانع از تکرار آن در دیگر نقاط شهر کرمان بشود. شهری که به تعبیر این معمار به هیچ‌وجه در شان مردم کرمان نیست. او معتقد است وضعیت کرمان نسبت به دو دهۀ قبل نامناسب‌تر شده و این شهر شان خود را برای یک زیست شهری مطلوب از دست داده است؛ یعنی شهریّت کرمان نسبت به دو دهه قبل به‌طرز چشم‌گیری افت کرده است.
وی در پاسخ به خبرنگار استقامت دربارۀ وضعیت فعلی فلکۀ مشتاق و ضرورت رسیدگی به آن از سوی شهرداری توضیح می‌دهد: «اولین پیشنهادم به شهردار محترم این است که به ماجرای میدان مشتاق و مداخله‌ای که در آن شد به‌عنوان یک قصۀ نزدیک عبرت‌آموز نگاه کنند و ببینند چه فرایند و روندی طی شد که این وضعیت را رقم زد و بررسی کنند که با صرف انرژی مدیریتی زیاد و تحمیل هزینه‌ای سنگین به شهر چه نتیجه‌ای در مشتاق حاصل شد و آن فرایند را دوباره تجربه نکنند و از این که چنین فرایندی در نقاط دیگر شهر تکرار شود جلوگیری کنند. در واقع، مراقب باشند تا آن روش ایده‌پردازی و روبه‌رویی با مسائل و آن فهم از توسعۀ شهر در جای دیگری ظهور و بروز پیدا نکند؛ مثلا در میدان آزادی نخواهند دوباره سراغ همین رویکردها و راه‌حل‌ها بروند که جز شکست نتیجه‌ای نخواهد داشت».
ناصری می‌گوید: «حدود 10، 12 سال قبل وقتی که دربارۀ میدان مشتاق صحبت کردیم شهری با نقاط آشفته و مسائل بحرانی کم‌تری داشتیم، امروز اما متاسفانه کیفیت بسیاری از فضاهای شهر افت کرده است».
وی تاکید می‌کند: «در حال حاضر فضاهایی مشابه میدان مشتاق که از لحاظ اقتصادی و اجتماعی و کالبدی وضعیت نامناسبی پیدا کرده تعداد بیش‌تری در کرمان داریم».
ناصری می‌افزاید: «در واقع می‌توان گفت که با مداخله‌ای که چند سال پیش در میدان مشتاق شد، نه‌تنها این فضا التیام پیدا نکرد بلکه این بیماری به دیگر نقاط شهر هم سرایت کرده است؛ از جمله در چهارراه احمدی و میدان آزادی و چهارراه باغ‌ملی. کیفیت این نقاط به‌دلیل مداخلات کالبدی نادرست افت کرده، انرژی اقتصادی و اجتماعی آن گرفته شده و به فضاهایی منفی و فرتوت و فرسوده در شهر تبدیل شده‌اند».
این معمار و پژوهشگر معتقد است اگر از آنچه که در میدان مشتاق رخ داد درس گرفته بودیم شاید اکنون با این مشکلات روبه‌رو نبودیم.
فهرست بلندبالای مشکلات
در حال حاضر هر ناظر بیرونی درمی‌یابد مداخله‌ای که در میدان مشتاق اتفاق افتاد التیام‌بخش نبود و نتوانست به مشکلاتی که وجود داشت پاسخ بدهد و مشکلات جدیدی نیز به آن اضافه کرد.
ناصری با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: «مثلا مسئلۀ ایستگاه اتوبوس‌ها در پیرامون این میدان در طرح اولیه نادیده گرفته شد و دربارۀ آن، راه‌حل‌هایی موقتی و نامطمئن را در پیش گرفتند اما اتوبوس‌ها مجدد به دور میدان برگشتند. یا اختلاط شدید و سرسام‌آور سواره و پیاده در این میدان همچنان باقی است»
وی با اذعان به این که بحران ترافیکی این میدان نیز همچنان وجود دارد، اظهار می‌کند: «اجرای این پروژه مشکلاتی هم برای آثار میراثی آن محدوده ایجاد کرده است».
وی ادامه می‌دهد: «با اجرای این پروژه، یک کالبد متوازن و چشم‌نواز به دست نیامده است و نتیجۀ آن، حتی از لحاظ پرسپکتیو و آنچه در چشم می‌نشیند هم بسیار نومیدکننده و نامناسب است».
این معمار یادآور می‌شود: «طاق و رواقی که ایجاد شده با فضای پشت خود همخوانی و هم‌نوایی ندارد ضمن این که با کاربری‌ها و بناهای اطراف میدان هم نتوانسته ارتباط برقرار کند. بسیار تکه‌تکه و پاره‌پاره است و خود این سازه هم از نظر معماری ارزش چندانی ندارد».
وی اضافه می‌کند: «حالا که این مداخلۀ نامطلوب صورت گرفته نباید میدان مشتاق به حال خود رها شود بلکه باید برای میدان کاری بشود تا به سمت و سوی مناسبی برود و این مشکلات مرتفع شود».
14 راه‌حلِ بایگانی‌شده
ناصری در ادامۀ این گفت‌وگو دربارۀ راه حل مشکلات میدان مشتاق توضیح می‌دهد: «بعد از مداخلات کالبدی که در این میدان انجام شد، بنده و گروهی از دوستانم کار تحقیقاتی مفصلی در این محدوده انجام دادیم و ضمن پذیرش این مداخله، برای بسامان شدن میدان 14 راه‌حل کالبدی و غیرکالبدی تدوین کردیم و حتی دست به طراحی زدیم و معماری میدان را نیز پیشنهاد کردیم. برای ترافیک آن هم مطالعاتی انجام داده و پیشنهاداتی مطرح کردیم».
وی می‌افزاید: «مجموع این پیشنهادات را سال‌های گذشته به مسئولان وقت استان و شهرداری ارائه دادیم؛ این راه‌حل‌ها هم از لحاظ کالبدی می‌تواند اوضاع میدان را بسامان کند و هم میدان را آماده می‌کند تا نقش شهری پربارتر و کاراتری را ایفا کند و از لحاظ اقتصادی و اجتماعی نیز احیا خواهد شد». وی اضافه می‌کند: «برخی از این راه‌حل‌ها را در گفت‌وگوهایی که با رسانه‌ها داشته‌ایم مطرح کرده‌ایم. می‌توان در فرصتی دیگر مجدد نیز آن را مطرح کرد».
وی با دفاع از این پیشنهادات تاکید می‌کند که این مداخلات می‌تواند اوضاع میدان را بسامان کند؛ مواردی که تاکنون مورد توجه مسئولان قرار نگرفته است.
شان از دست رفتۀ شهر
در ادامۀ این گفت‌وگو، ناصری با ابراز نگرانی از وضعیت نامناسب شهر کرمان تصریح می‌کند: «این شهر در شان مردم کرمان نیست».
او با بیان این که وضعیت کرمان نسبت به دو دهۀ قبل نامناسب‌تر شده است، ادامه می‌دهد: «کرمان نسبت به گذشته بیش‌تر شان خود را برای زیست مطلوب شهری و زیست فرهنگی‌ای که در خور مردم باشد از دست داده است؛ یعنی نسبت به دو دهه قبل افت کرده‌ایم. این افت چشم‌گیر هم بوده است».
وی می‌گوید: «هم‌اکنون با عرصه‌ها و فضاهای منفی زیادی در کرمان روبه‌رو هستیم و حالا اگر شهردار جدید بخواهد انرژی و منابع و وقت خود را صرف ساختن روگذر و زیرگذر و اتوبان و خیابان‌های جدید بکند اساسا دیگر فرصتی نخواهد داشت تا به شهر کرمان رسیدگی کند».
ناصری با یادآوری این نکتۀ مهم که شهر فقط راه نیست، می‌افزاید: «شهر معابر و مسیرهایی برای عبور و مرور و جابه‌جایی نیاز دارد ولی آنچه که زیست مطلوبی برای شهروندان رقم می‌زند و موجب می‌شود ساکنان شهر به مکان زیست خود افتخار کنند مسیرها و راه‌های آن شهر نیستند».
وی شهردار جدید را از تکرار بسیاری از رویکردهای گذشته برحذر داشته و ادامه می‌دهد: «شهردار جدید اگر بخواهد خود را سرگرم این امور و مداخلات (غیرهمسطح‌سازی و خیابان جدید و ساخت بزرگراه و...) بکند که بسیار سنگین و هزینه‌بر و انجام آن سخت است دیگر توان و زمان و بودجه‌‌ای نخواهد داشت که به شهر رسیدگی کند».
این مدرس دانشگاه اظهار می‌کند: «اگر بخواهند شهر را از این وضعیت نجات دهند اولین قدم این است که مسیری که در سه دهۀ گذشته طی شده را قطع کند و روش و رویکردهای توزیع منابع و انرژی مدیریتی را در شهر تغییر دهند؛ در این صورت، فراغ‌بالی حاصل می‌شود و می‌توانند به این فکر کنند که چطور باید این شهر را دلپذیر کرد؟ چطور باید مشکل ترافیک و حمل‌ونقل را به‌طور واقعی و اساسی در شهر حل کرد؛ نه فقط تظاهر به حل آن داشته باشند و نگاه نقطه‌ای و مداخلات بی‌اثر موردی را دنبال کنند».
وی توضیح می‌دهد: «اگر شهردار چنین فراغ‌بالی برای خود حاصل کند و بودجه و وقت و انرژی را از روی ساخت بزرگراه و تقاطع غیرهمسطح و خیابان جدید بردارد، خواهد دید چقدر وضعیت فضاهای شهری کرمان نامطلوب است، چقدر وضعیت کودکان و سالمندان و معلولان این شهر وخیم است. در این صورت، با سوالات اساسی مواجه می‌شوند و به دنبال پاسخ‌های اصولی برای آن خواهند بود و این پاسخ‌هاست که شهر ما را زیست‌پذیرتر و بسامان‌تر می‌کند و موجب می‌شود که به زیستن در آن افتخار کنیم».
ناصری تاکید می‌کند: «شهر کرمان به این نیاز دارد که ساکنانش به آن افتخار کنند».
وی می‌افزاید: «در چنین بستری است که میدان مشتاق و دیگر فضاهای شهری نیز مهم می‌شوند بنابراین مدیریت شهری به‌دنبال انجام کار اصولی در آن خواهد رفت؛ وگرنه اگر روند سه دهۀ گذشته ادامه یابد این مسائل به‌عنوان سوالات و موضوعات حاشیه‌ای باقی می‌ماند».
نظر خود را بنویسید