اسما پورزنگی‌آبادی
مطالعات باستان‌شناسی قُبه‌سبز که با حفر چند گمانه در اردیبهشت‌ماه سال 99 شروع شد، چند ماه بعد متوقف شد و همچنان نیز متوقف مانده است. بنا به گفتۀ دکتر رضا ریاحیان ـ مسئول واحد باستان‌شناسی اداره کل میراث‌فرهنگی استان ادامۀ کاوشها به تملک و آزادسازی 10 ساختمان بستگی دارد که در اطراف این بنای قراختایی احداث شده‌اند.
در کاوش‌هایی که حدود سه سال پیش در قبه‌سبز شروع شد، اولین گمانه‌هایی که زده شد برای این بود که معلوم شود آیا هیچ اثری از معماری این بنای قراختایی در زیر خاک و آسفالت وجود دارد؟ در آن زمان دکتر ریاحیان مسئول کاوش‌های قبه‌سبز بود. او و همراهانش در ابتدا جلوی ایوان اصلی گمانه‌ای به عمق سه متر ایجاد کردند. در این عمق اما هیچ لایۀ فرهنگی پیدا نکردند و نه اثر قاجاری و نه قراختایی نمایان نشد. سپس، گمانه‌زنی را به سمت شرق ایوان ادامه دادند. در گمانۀ دیگری، هم سفال زرین‌فام و هم کاشی زرین‌فام را یافتند. براساس این یافته‌ها، حدس اولیه این بود که بنای قبه‌سبز احتمالا در دوران قاجار تخریب شده و خاک آن را هم بار کرده‌اند و به‌جایی دیگر برده‌اند.
برای یافتن آثار معماری این مجموعه که اکنون جز ایوان آن چیزی در روی زمین نمایان نیست کاوشها باید ادامه پیدا کند اما به نظر می‌رسد استمرار کاوشها نه در اولویت برنامه‌های میراث‌فرهنگی به‌عنوان متولی اصلی این بنای تاریخی و نه دغدغۀ شهرداری است که در بافت تاریخی تحت مدیریتش چنین اثر مهمی مهجور مانده است.
به گزارش استقامت به نقل از فردای‌کرمان، قراختاییان که در اوایل قرن هفتم در کرمان حکومت می‌کردند در محل فعلی قبه‌سبز این مجموعه را احداث کردند. اگرچه قبه‌سبز را بیش‌تر به‌عنوان دانشگاه می‌شناسیم اما بنا به گفتۀ ریاحیان این مجموعه، ترکیبی از مرکز علمی و بنای حکومتی و مقبره و شفاخانه بوده است. در دورۀ حکومت ترکان‌خاتون، سال 656 قمری، از آن‌جایی که او به علم و دانش و ترویج آن علاقۀ زیادی داشته از مناطق مختلف شاعران، هنرمندان و ریاضی‌دانانی به دربارش می‌آمدند و از آن زمان بوده که از این مجموعه به‌عنوان مرکز علمی یا دانشگاه بیش‌تر یاد می‌شود.
بنا به آنچه که در منابع آمده است در بنای قبه‌سبز و زیر گنبد آن شاهان قراختایی از جمله ترکان‌خاتون و همسرش مدفون هستند. از جمله شواهدی که در این زمینه وجود دارد مربوط به سفر مارکوپولو به کرمان است که 10 سال پس از مرگ ترکان‌خاتون اتفاق افتاده است. او در سفرنامۀ خود به این موضوع اشاره کرده است.
از این مجموعۀ مهم تاریخی اما جز ایوانی که کاشی‌کاری منحصربه‌فردی دارد چیزی باقی نمانده است.
مردادماه سال 96 رزم‌حسینی استاندار وقت کرمان به همراه جمعی از مدیران از این بنا بازدید کردند. آن زمان می‌‌خواستند با کمک دانشگاه آزاد و شهرداری و میراث‌فرهنگی این مجموعه را احیا کنند. انجام کاوش‌های باستانی‌شناسی برای شناسایی معماری قبه‌سبز نیز در راستای همین پروژه صورت گرفت. اما دانشگاه آزاد از ورود به این پروژه منصرف شد و پس از آن تلاش‌های استاندار بعد از رزم‌حسینی یعنی دکتر فدائی نیز برای احیای قبه‌سبز بی‌نتیجه ماند.
اکنون، ریاحیان ـ مسئول واحد باستان‌شناسی اداره کل میراث‌فرهنگی استان در گفت‌وگو با فردای‌کرمان دربارۀ آخرین وضعیت کاوش‌های قبه‌سبز توضیح می‌دهد: «سال 99 در یک مرحله گمانه‌زنی کردیم و اطلاعاتی اولیه به دست آمد. برای ادامۀ کاوشها اما نیاز است تعدادی از املاکی که اطراف قبه‌سبز را گرفته‌اند تملک و آزاد سازی شود».
وی با بیان اینکه حدود 10 پلاک وجود دارد که باید تملک و آزادسازی شود تا بتوان کاوشها را ادامه داد، می‌افزاید: «سازمان برنامه‌وبودجه اخیرا برای پروژۀ قبه‌سبز اعلام حمایت کرده و از ما خواسته شده تا طرح و بودجه‌ای که نیاز است را اعلام کنیم».
وی ادامه می‌دهد: «ما هم طرحی فرستاده‌ایم و تاکید کرده‌ایم که ابتدا تملک این ساختمان‌ها باید صورت گیرد تا بعد از آن کار مطالعات و باستان‌شناسی انجام شود».
وی با بیان اینکه در زمینۀ تملک‌ها شهرداری هم باید وارد عمل شود چون میراث‌فرهنگی بعید می‌دانم به‌تنهایی بتواند این کار را انجام دهد، اظهار می‌کند: «نمی‌توان گفت که پروژۀ قبه‌سبز کاملا متوقف شده است. کار در مرحلۀ آماده‌سازی مقدمات اولیه است و باید تملک ساختمان‌های اطراف آن صورت گیرد».
ریاحیان ادامه می‌دهد: «در زمینۀ مرمت ایوان کارهای خوبی شده، دیوار روبه‌روی آن نیز برداشته شده و دیوار مشبکی در حال ایجاد است تا نمای ایوان از بیرون به‌خوبی دیده شود».
وی می‌گوید: «سقف و طاق ایوان هم پیش از این مرمت و مسیرهای هدایت آب نیز باز شده است».
وی در پاسخ به این پرسش که آیا امیدوار هستید که تملک ساختمان‌ها به‌زودی انجام و کاوشها دوباره شروع شود؟ اظهار می‌کند: «منتظر حمایت سازمان برنامه‌وبودجه هستیم. شهرداری نیز حتما باید به کمک بیاید».
گفتنی است، ریاحیان پیش از این دربارۀ پیشینۀ کاوش‌های باستان‌شناسی قبه‌سبز گفته است: «اولین کاوش‌های باستان‌شناسی قبه‌سبز که از آن اطلاع داریم، در دهۀ 50 تا 60 بوده که در ایوان اصلی انجام و در جریان آن، سنگفرش‌های اصلی ایوان، شناسایی شد. دکتر ضیایی و پروفسور رجبعلی‌پور نیز، سال‌های 85،86 انجمن قبه‌سبز را راه‌اندازی و همایشی برگزار کردند و شاید استارت اصلی را آن‌ها زدند که این بنا معروف شد و متعاقب آن خانم دکتر لاله به قبه‌سبز آمد. سال 87 خانم دکتر لاله، مسئول دفتر باستان‌شناسی دانشگاه تهران در قالب یک طرح مطالعاتی روی قبه‌سبز کار کرد و در برخی نقاط، کار ژئومغناطیسی انجام و تشخیص دادند که در یک‌سری از قسمت‌های خارج از بنای فعلی، آثاری از گذشته می‌توان پیدا کرد».
نظر خود را بنویسید