گروه جامعه ـ همه چیز از بازارچۀ سبز «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست تهران» شروع شد؛ سازمانی غیردولتی که زنده‌یاد «مه‌لقا ملّاح» آن را با هدف ارائۀ آموزش‌های زیست‌محیطی به جامعه در سال 1374 خورشیدی بنیان نهاد.
فتحیه سادات نعمت‌الله‌زاده ماهانی که عضو این جمعیت بود در جریان برگزاری بازارچۀ سبز در سال 1377 خورشیدی به انجام فعالیت‌هایی مشابه آن در زمینۀ محیط‌زیست و منابع طبیعی در کرمان ترغیب شد.
او می‌گوید که «در این سازمان غیردولتی آقایان هم عضویت داشتند اما فعالیت بانوان چشمگیرتر و قابل‌توجه بود و در آن بازارچه نمود پررنگی داشت و مرا هم تحت تاثیر قرار داد. این که می‌دیدم چگونه عده‌ای حول یک هدف مشترک با یکدیگر همراهی و همکاری دارند رغبتم را برانگیخت تا من هم در این مسیر گام بگذارم. به این دیدگاه و انگیزه‌ام این را هم بیافزایید که خودم ذاتا عاشق طبیعت هستم. بنابراین، تصمیم گرفتم دست به کار شوم تا در کرمان برنامه‌ای مثل بازارچۀ سبز و سایر اقدامات جمعیت در تهران اجرا کنیم. این ایده را با برخی از دوستانم که آن‌ها هم به چنین فعالیت‌هایی علاقه‌مند بودند در میان گذاشتم. آن‌ها هم تمایل و آمادگی خود را اعلام کردند».
بنا به گفتۀ او، ابتدا تصمیم بر این گرفتند تا یک شعبه از جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست تهران را در کرمان راه‌اندازی کنند. نعمت‌الله‌زاده ماهانی ادامۀ ماجرا را این‌گونه شرح می‌دهد: «موضوع را با خانم دکتر ملاح در میان گذاشتم. ایشان اما تشویقم کردند که خودمان تشکلی را پایه‌ریزی کنیم و گفتند هرجا کمک خواستید ما همراهی خواهیم کرد. این شد که فعالیت در حوزۀ محیط‌زیست را شروع کردیم. نخستین برنامه‌ای که اجرا کردیم برگزاری یک نمایشگاه ساخت کاردستی با مواد دورریختنی در مدرسه دستغیب شهر کرمان بود. این مدرسه الان به مدرسه ارباب‌زاده شناخته می‌شود. برای برگزاری این برنامه، نیاز به مجوز داشتیم؛ بنابراین اردیبهشت‌ماه سال 78 از دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست کشور مجوز گرفتم و با همراهی اداره کل محیط زیست کرمان و دوستانم نمایشگاه را برگزار کردیم که خیلی هم مورد استقبال بچه‌ها قرار گرفت. یادم هست زنده‌یاد آشتیانی مدیرکل وقت محیط زیست استان گفتند که اگر می‌دانستم برنامه در این سطح برگزار شده و این همه زحمت کشیده‌اید و مورد توجه دانش‌آموزان هم قرار گرفته، رئیس سازمان را از تهران دعوت می‌کردم».
تولد جمعیت دوستداران زمین سبز
او ادامه می‌دهد: «موفقیتی که در تجربۀ نخست به‌دست آوردیم، انگیزۀ ما را به ادامۀ کار بیش‌تر کرد اما برای فعالیت مستمر و جدی نیاز به مجوز و شماره ثبت داشتیم. از سال 78 که از دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست مجوز گرفته بودیم تا سال 83 طول کشید تا بالاخره توانستیم مجوزی از استانداری کرمان بگیریم. بعد از این، به مرحلۀ ثبت شرکت رسیدیم که گفتند باید از نیروی انتظامی تاییدیه داشته باشید. پس از مراجعه به نیروی انتظامی به ما گفتند که خودمان اساسنامه‌ای داریم، شما برای راه‌اندازی تشکل همان را کامل کنید. ما هم این پروسه را طی کردیم و در نهایت، در سال 86 توانستیم مجوز و شماره ثبت موسسه جمعیت دوستداران زمین سبز را از نیروی انتظامی بگیریم».
این فعال محیط زیست همین‌جا به یکی از چالش‌های فعالیت‌های مردمی نهادمند اشاره می‌کند: «آن زمان مشخص نبود مرجع اصلی ارائۀ مجوز به سازمان‌های غیردولتی کدام نهاد است و نظارت به چه شکل خواهد بود؟ این چنددستگی در ارائۀ مجوز و نظارت بر سازمان‌های مردم‌نهاد هنوز هم وجود دارد».
به هر حال، جمعیت دوستداران زمین سبز کرمان سال 86 با هدف آموزش‌های محیط زیستی به بانوان و کودکان رسما شروع‌به‌کار کرد و همچنان تحت نظارت نیروی انتظامی فعالیت می‌کند.
تمرکز بر زنان و کودکان
در ادامۀ این گفت‌وگو، مدیرعامل جمعیت در پاسخ به این پرسش استقامت که چرا محور فعالیت‌های جمعیت را بانوان و کودکان قرار دادید؟ توضیح می‌دهد: «در جریان تاسیس این جمعیت و در جلساتی که با دوستان داشتیم همه بر نقش موثر زنان در آموزش افراد جامعه اتفاق‌نظر داشتیم. زنان اولین مربیان انسان‌ها هستند؛ بچه‌ای که متولد می‌شود اولین مربی‌اش مادرش است. از طرفی، کودکان افراد تاثیرگذارِ آینده این سرزمین هستند و اگر آموزش صحیح داشته باشند و بتوانند به مسائل پیرامون خود درست فکر کنند می‌توانند در آینده هم تصمیمات بهتر و جامع‌تری بگیرند. با این دیدگاه‌ها بود که در جمعیت، این دو قشر مهم و تاثیرگذار را جامعۀ هدف قرار دادیم».
بنیان اصلی موسسه برپایۀ آموزش و فرهنگ‌سازی نهاده شد. نعمت‌الله‌زاده ماهانی می‌گوید: «گفتیم برای دست‌یابی به این هدف هرچه که در توان ما باشد برنامه اجرا می‌کنیم و در چند سال فعالیت موسسه هم سعی کرده‌ایم خط مشی اقدامات همین باشد. البته برنامه‌های جنبی مانند برگزاری نمایشگاه، تهیه پوستر، تهیۀ کیسه پارچه‌ای، کاشت نهال و پاکسازی طبیعت را هم داریم ولی همین برنامه‌ها هم در راستای هدف اصلی موسسه برنامه‌ریزی می‌شود».
تعامل دولتی‌ها و جمعیت
یکی از برنامه‌های مهم و تاثیرگذاری که جمعیت در 17 سال گذشته با همکاری اداره کل آموزش‌وپرورش و اداره کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان کرمان اجرا کرده است، طرح «کودکان، دوستان طبیعت» است. در جریان این طرح، مربیان این جمعیت که آموزش‌های ویژه‌ای دیده‌اند به مدارس ابتدایی می‌روند و در ساعات آموزشی، طبق برنامه‌ریزی آموزش‌وپرورش و مدیر مدرسه به دانش‌آموزان درس عشق به طبیعت و مراقبت از مادرمان زمین را می‌دهند.
مدیرعامل جمعیت دوستداران زمین سبز کرمان دربارۀ این طرح به استقامت می‌گوید: «در ابتدا که شروع کردیم، آموزش‌ها را به دانش‌آموزان مقطع راهنمایی و دبستان ارائه می‌کردیم ولی به مرور که پیش رفتیم و با تجربیاتی که به دست آوردیم بیش‌تر کودکان مهدکودک و دانش‌آموزان دورۀ اول و دوم دبستان را تحت پوشش طرح قرار دادیم».
وی می‌افزاید «دو مسئله در این طرح نقش دارد؛ یکی هدف اولیۀ ما که گفتیم کودکان آینده‌ساز هستند و اگر آموزش صحیح داشته باشند می‌توانند تصمیمات درستی بگیرند که بر زندگی همۀ ما تاثیر دارد و دیگری همراهی دو نهاد دولتی آموزش و پرورش و منابع‌طبیعی با طرح است».
او با بیان اینکه مشارکت این سه نهاد دولتی و غیردولتی موجب شده که طرح بتواند به‌خوبی پیش برود و ببالد، ادامه می‌دهد: «البته در این 17 سال فراز و فرودهایی داشتیم ولی در جریان همراهی و تعاملی که ما و دو نهاد دولتی با هم داشتیم تجربیات خیلی خوبی به دست آوردیم و امروز دستاوردهای ارزشمند و منحصر به‌فردی داریم که حاضریم آن را به استان‌های دیگر منتقل کنیم».
نعمت‌الله‌زاده ماهانی یادآور می‌شود: «در طول دوران فعالیت جمعیت سعی کرده‌ایم از نظرات صاحبنظران منابع‌طبیعی و محیط زیست چه در حوزۀ آموزش کودکان و چه در عرصۀ حفاظت از طبیعت و چه کسانی که قوانین مرتبط با فعالیت‌های رسمی را می‌شناختند بهره بگیریم».
دستاوردهای طرح
ارزیابی خود شما از این طرح چیست؟ چقدر آن را موفق می‌دانید؟ چقدر به ایده‌آل‌هایی که از ابتدا مدنظر داشتید نزدیک شده است؟ نعمت‌الله‌زاده ماهانی این‌طور پاسخ می‌دهد: «اینکه به‌طور ویژه دنبال کنیم که بچه‌ای که مثلا 10 سال پیش این آموزش‌ها را دیده در حال حاضر چگونه رفتاری دارد؟ تاکنون چنین بررسی و ارزیابی‌ای نداشتیم ولی طرح در آموزش حین دوره موفق بوده و آمارهایی که ادارات مرتبط می‌دهند هم از بهبود اندک رفتارهای زیست‌محیطی خبر می‌دهد».
وی توضیح می‌دهد: «در جریان اجرای طرح ارزیابی‌هایی را انجام می‌دهیم مثلا با مسئول یک اردوگاه تفریحی که مدارس تحت پوشش طرح به آن مراجعه می‌کنند یا با سرایدارهای مدرسه‌ها صحبت می‌کنیم اذعان می‌کنند که رفتار بچه‌ها فرق کرده است. مثلا می‌گویند بچه‌هایی که آموزش دیده‌اند شیر آب را می‌بندند یا توی باغچۀ مدرسه نمی‌روند و گیاهان را له نمی‌کنند و زباله نمی‌ریزند».
نعمت‌الله‌زاده ماهانی ادامه می‌دهد: «مسئولان اردوگاه‌های تفریحی هم می‌گویند رفتار دانش‌آموزانی که آموزش دیده‌اند با دیگر مدارس فرق دارد و وقتی این بچه‌ها به اردوگاه می‌آیند نیاز نیست بگوییم شاخۀ درختان را نشکنید و روی درختان ننویسید ولی دربارۀ مدارسی که آموزش ندیده‌اند این‌طور نیست».
وی اظهار می‌کند: «اداره کل منابع‌طبیعی استان کرمان هم آماری از ایجاد حریق در مناطق مختلف اعلام کرده که نشان می‌دهد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کاهش یافته و در برخی مناطق به صفر رسیده است. نمی‌گویم فقط آموزش کودکان بر این موضوع تاثیر داشته چرا که خود منابع طبیعی هم آموزش‌هایی به عشایر و دامداران ارائه می‌کند اما به‌طور کلی می‌توانم بگویم نقش آموزش‌های اصولی در حفاظت از منابع‌طبیعی بسیار موثر بوده است».
طرح در آستانۀ ملی شدن
طرحی که 17 دوره را پشت سر گذاشته و دستاوردهایی نیز داشته همچنان محدود به برخی مدارس استان کرمان است. چرا با وجود سابقۀ طولانی و موفقیت‌هایی که طرح دارد به‌صورت ملی اجرا نمی‌شود؟ خود جمعیت چنین هدفی ندارد یا موانعی بر سر راه ملی شدن طرح وجود دارد؟ مدیرعامل جمعیت دوستداران زمین سبز در پاسخ به این پرسش‌ها می‌گوید: «ابتدا لازم می‌دانم این نکته را یادآور بشوم که در چارت آموزشی اداره کل منابع‌طبیعی هیچ‌وقت آموزش کودکان نبوده بلکه آموزش به دامداران و روستاییان و عشایر و جوامع محلی را باید انجام بدهند با این وجود اداره کل منابع‌طبیعی استان کرمان در این 17 سال از این طرح آموزشی کودکان حمایت کرده است».
وی می‌افزاید: «حدود یک و نیم سال پیش بود که در پی ارائۀ طرح در سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور مفتخر به دریافت تندیس بلوط نقره‌ای از ریاست محترم این سازمان شدیم و در نتیجه، توجه به این طرح بیش‌تر جلب شد. بعد از آن هم تصمیم گرفتند که آموزش کودکان را به‌صورت کشوری انجام دهند».
نعمت‌الله‌زاده ماهانی اظهار می‌کند: «ما هم در تلاشیم که طرح «کودکان، دوستان طبیعت» به صورت کشوری اجرا بشود تا تجربیات و محتوای آموزشی که تولید کردیم را به دیگر استان‌ها منتقل کنیم و قرار نباشد مدارس دیگر مناطق کشور راه رفتۀ ما را دوباره از نو طی کنند».
وی با بیان اینکه مقدمات ملی شدن در حال فراهم شدن است، اضافه می‌کند: «امیدواریم به زودی این طرح به صورت ملی اجرا شود».
چالش‌ها و موانع
وی در ادامۀ این گفت‌وگو در خصوص جدی‌ترین موانعی که بر سر راه فعالیت‌های جمعیت به‌عنوان یک تشکل مردم‌نهاد و غیردولتی وجود دارد و همچنین، چالش‌هایی که در جریان اجرای طرح «کودکان، دوستان طبیعت» وجود دارد می‌گوید: «ما همیشه با کمبود منابع مالی مواجه بوده‌ایم. بسیار پیش آمده که در حین اجرای کار ایده‌های خلاقانۀ زیادی به ذهن‌مان رسیده که می‌توانستیم آن را یا همان موقع اجرا کنیم یا برای اجرایش در سال بعد برنامه‌ریزی کنیم ولی متاسفانه به‌دلیل بودجۀ کمی که وجود دارد نمی‌توانیم این ایده‌ها را اجرا کنیم و همیشه مجبوریم با حداقل‌ها کار را ببندیم؛ در حالی که مطمئن هستم با تیم آموزشی و اجرایی قوی‌ای که داریم اگر محدودیت مالی وجود نداشت بهتر از این هم می‌توانستیم عمل کنیم».
نعمت‌الله‌زاده ماهانی چالش بعدی را بروکراسی اداری ذکر کرده و توضیح می‌دهد: «اخذ مجوزها و تاییدیه‌ها برای شروع اجرای طرح اغلب سه تا چهار ماه طول می‌کشد و در نتیجه، اجرای طرح با موقع امتحانات دانش‌آموزان همزمانی پیدا می‌کند و مدیران مدارس با وجود اینکه علاقه دارند طرح حتما اجرا شود ولی به سختی می‌توانند از ساعات کلاس‌ها زمانی را برای ارائۀ این آموزش‌ها اختصاص دهند».
وی همچنین اظهار می‌کند: «یکی از مشکلاتی که اغلب سازمان‌های مردم‌نهاد با آن دست به گریبان هستند این است که اگرچه این سازمان‌ها غیرتجاری هستند ولی مشابه شرکت‌های تجاری و فعالیت‌های اقتصادی با آن‌ها برخورد می‌شود و باید در جریان طرح‌ها و برنامه‌ها بیمه و مالیات را پرداخت کنند که این خود چالش‌هایی را برای این فعالیت‌ها به‌دنبال دارد».
نظر خود را بنویسید