اسما پورزنگی‌آبادی
کی فکرش را می‌کرد روزی برسد که کمبود قالی‌باف در کرمان به یک چالش جدی تبدیل شود آن‌چنان که برخی تولیدکنندگان مجبور شوند نقشه‌ها را به بافندگان یزد و شاهرود بسپارند تا آن‌ها قالی کرمان برایشان ببافند؟
حدود یک قرن پیش بود که قالی کرمان در اوج بود. پس از آن اما به مرور این حرفه و هنر در سراشیبی رکود قرار گرفت. طی دهه‌های متمادی با وجود آنکه متولیان زوال قالی را پیش چشم خود می‌دیدند تصمیمات سنجیده و به‌هنگامی برای نجات این میراث هنری کرمان نگرفتند. مشکلات بر روی هم تلمبار شده و کار به جایی رسیده که امروزه چرخ روزگار قالی دیگر روان و درست نمی‌چرخد.
بنا به گفتۀ رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف، مس و صنایع‌دستی کرمان کمبود بافنده در حال حاضر یک مشکل جدی برای قالی‌بافی استان به حساب می‌آید.
در گفت‌وگویی که با محسن اشرف داشتم افزود: «پایین بودن دستمزد بافندگان موجب شده که کسی از جوانان حاضر به انتخاب این شغل نباشد».
او با اشاره به اینکه دو هزار بافنده‌ای که در شهرستان کرمان کارت شناسایی قالی‌بافی دارند سن‌شان بالاتر از 50 سال است، گفت: «این افراد هم مجبورند ببافند چون شغل‌شان همین است».
اشرف معتقد است: در استان هرکاری که برای رونق بازار می‌خواهند انجام بدهند باید به بافندگان و مسائل آن‌ها توجه کنند. اگر دستمزد قالی‌بافی خوب و بیمه هم وجود داشته باشد، افراد زیادی پشت دار می‌نشینند.
او با اشاره به مشکل حل‌نشدۀ بیمۀ قالی‌بافان توضیح داد: «قالی‌بافی آسیب‌های جسمی زیادی از دیسک گردن و کمر تا آرتروز انگشتان به‌دنبال دارد. ذرات ریز پشم قالی هم در حین بافت و به مرور وارد ریۀ بافندگان می‌شود. این افراد نیاز به حمایت بیمه‌ای دارند. اما در استان کرمان از 55 هزار نفر قالی‌باف که کارت شناسایی دارند تنها 13 هزار نفر بیمه تامین اجتماعی هستند».
وی با بیان اینکه پنج هزار نفر هم بیمۀ عشایری و روستایی دارند، گفت: «از سال 82 بود که قانون بیمه تامین اجتماعی برای قالی‌بافان اجرا شد. براساس این قانون، بخش زیادی از حق بیمۀ بافندگان را دولت باید پرداخت کند اما چون دولت وظیفه‌اش را انجام نداده، از سال 95 تامین اجتماعی بیمه‌شدۀ جدیدی را قبول نمی‌کرد».
وی ادامه داد: «در بودجۀ سالانۀ کشور نیز مبلغی که دولت برای بیمۀ بافندگان پیشنهاد می‌دهد همیشه ثابت است. به همین دلایل تامین اجتماعی هیچ شخص جدیدی را بیمه نمی‌کند و فقط اگر کسی فوت کند فرد دیگری جایگزین می‌شود».
وی اظهار کرد: «به دلیل این شرایط از سال 1400 بیمۀ جدیدی به اسم بیمۀ روستاییان عشایر و کشاورزان برای بافندگان در نظر گرفته شد اما خدمات درمانی ندارد و فقط بازنشستگی و ازکارافتادگی دارد و به دلیل همین شرایط، هیچ‌کس از آن استقبال نمی‌کند».
وی تصریح کرد: «اگر کسی بخواهد قالی‌بافی کند هیچ امتیازی ندارد و این حرفه جذابیتی برای افراد ندارد».
اشرف یادآور شد: «بیش از نیمی از بافندگان در استان برای این که بیمۀ آن‌ها قطع نشود فرش کوچکی را روی دار می‌گذارند در حدی که مامور بیمه تایید کند که بافنده هستند و بقیه هم بیش‌تر برای تولیدکنندگان خاصی می‌بافند و اگر به آن‌ها مراجعه کنید می‌گویند وقت نداریم».
کمبود مواد اولیه
علاوه بر کمبود بافنده و مشکلاتی که بافندگان دارند، بنا به گفتۀ اشرف، قیمت مواد اولیۀ قالی‌بافی نیز بسیار افزایش پیدا کرده و همین موجب شده که قالی تولیدی نرخی پیدا کند که بسیاری از مشتریان داخلی از پس پرداخت آن برنیایند.
رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف، مس و صنایع‌دستی کرمان به این پرسش‌ام که آیا کمبود مواداولیه هم در بازار کرمان وجود دارد؟ پاسخ مثبت داده و گفت: «مراکز عرضۀ مواد اولیه کم شده است. مثلا یک کارخانۀ ریسندگی در جادۀ قدیم ماهان داشتیم که تعطیل شده است».
وی با بیان اینکه قیمت پشم و در نتیجه نخ چله‌کشی و ریس بسیار افزایش یافته است، ادامه داد: «اگر کسی بخواهد رنگرزی گیاهی انجام دهد کیلویی 400 هزار تومان فقط اجرت رنگرزی می‌شود». اشرف اظهار کرد: «به دلیل این شرایط، در حال حاضر بیش‌تر از نخ‌های پلیمر با رنگ شیمیایی برای بافت قالی کرمان استفاده می‌شود و مثل قدیم نیست که قالی پشمی با رنگ گیاهی باشد». وی اضافه کرد: «استفاده از همین مواد باعث شده که قیمت قالی مقداری پایین‌تر بماند در حالی که اگر قرار به کاربرد پشم خالص و رنگ گیاهی در بافت قالی باشد، قیمت دو برابر قالی‌ای خواهد شد که نخ پلیمر و رنگ شیمیایی دارد».
مانعی برای واقعی شدن قیمت
اگرچه رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف کرمان معتقد است به‌دلیل افزایش قیمت مواد اولیه، قیمت قالی بالا رفته و افراد زیادی نمی‌توانند آن را بخرند، برخی کارشناسان اما معتقدند قالی کرمان قیمت واقعی خود را ندارد و نسبت به قالی تبریز خیلی ارزان‌تر فروخته می‌شود. اشرف این دیدگاه را تایید کرد و گفت: «قالی تبریز بالای 100 جفت و ریس آن ابریشم است. در تبریز قالی 9 متری 500 میلیون تومان و 12 متری 750 میلیون تومان قیمت دارد».
وی افزود: «این نظر برخی کارشناسان که می‌گویند دستمزد بافنده را بالا ببرید تا قیمت قالی کرمان هم بالا برود و به نرخ واقعی برسد درست است ولی تولیدکنندگان این ریسک را نمی‌کنند چون بازار کرمان کشش افزایش قیمت را ندارد».
زوال صادرات
صادرات قالی کرمان هم با موانع و مشکلاتی فراوانی مواجه است. طی سال‌های 1390 که دور اول تحریم‌های آمریکا بر فرش دستباف ایران اعمال شد میزان صادرات از حدود 560 میلیون دلار در سال 90 به 290 میلیون دلار در سال 94 کاهش یافت. با برداشته شدن دور اول تحریم‌ها میزان صادرات در سال 96 به 426 میلیون دلار رسید.
مجدد و با اعمال دور جدید تحریم‌ها که از سال 97 تاکنون ادامه دارد میزان صادرات فرش دستباف ایران به پایین‌ترین میزان خود یعنی حدود 50 میلیون دلار رسید.
سهم قالی کرمان هم از این بازار صادراتی کاهش چشمگیری داشته است. رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف کرمان در این‌باره گفت: «صادرات قالی نسبت به گذشته به دلایلی از جمله تحریم‌ها و مشکلات در نقل و انتقال پول کاهش پیدا کرده است».
اشرف با بیان اینکه یکی از چالش‌های جدی صادرات فرش پیمان‌سپاری ارزی است، توضیح داد: «هرکسی که کالایی را صادر می‌کند باید طی مدت کوتاهی ارز حاصل را به کشور برگرداند. فرش هم از این قانون مستنثی نیست اما مسئله اینجاست که فرش مثل پسته و زعفران نیست که بلافاصله در بازار کشورهای مقصد به فروش رسد. صادرکنندۀ ما در مردادماه قالی به یکی از کشورهای اروپایی صادر کرده و می‌گوید هفته‌ای یک‌بار پیامک برایش می‌آید که نسبت به واریز وجه حاصل از صادرات به حساب نیمایی اقدام کند در حالی که قالی‌های او هنوز فروخته نشده است».
او افزود: «در بازارهای خارج از کشور قالی باید پرو و در خانۀ خریدار پهن و بررسی شود، بعد اگر موردپسند قرار گرفت خرید نهایی انجام می‌شود».
او ادامه داد: «با پیگیری‌هایی که انجام شد مهلت برگرداندن ارز حاصل از صادرات قالی از سه ماه به شش ماه افزایش یافت. این افزایش مهلت شرایط را بهتر کرده اما همچنان مشکلاتی به‌دنبال دارد».
اشرف اظهار کرد: «الان می‌گویند اگر کسی طی شش ماه هم نتوانست قالی خود را بفروشد و مشکل دارد باید به مرکز توسعه تجارت مراجعه کند و مجوز بگیرد تا سه ماه دیگر این مهلت را تمدید کند».
او اذعان کرد: «چنین شرایطی تاجران را خسته کرده و انگیزۀ آن‌ها را برای صادرات می‌گیرد. ما به این شرایط خودتحریمی می‌گوییم».
نبود پرواز خارجی
فعالان قالی کرمان علاوه بر این، با موانع دیگری هم مواجهند؛ در این‌باره رئیس اتحادیه صنف فرش دستباف کرمان گفت: «به دلیل این که در فرودگاه کرمان پرواز خارجی نداریم، تولیدکنندگان و صادرکنندگان برای صادرات قالی به کشورهای حوزۀ خلیج‌فارس از جمله قطر و عمان و امارات، مجبورند کالای خود را به شیراز ببرند چون فرودگاه شیراز به همۀ این کشورها پرواز دارد».
وی افزود: «کسانی هم که بخواهند به اروپا و آمریکا صادر کنند از فرودگاه تهران این کار را انجام می‌دهند».
اشرف ادامه داد: «وقتی در کرمان پرواز خارجی نیست، صادرات قالی کرمان صفر می‌شود در حالی که تولیدات کرمان از شیراز یا تهران صادر می‌شود».
نظر خود را بنویسید