گروه جامعه: همۀ تلاش‌هایی که برای نجات و احیای اثر تاریخی «تخت درگاه قلی‌بیگ» انجام شد برباد رفت. درهای چوبی که نصب شده بود مجدد به سرقت رفته، سقف و دیوارهای این اثر به‌جای مانده از دوران صفوی سرپناه معتادان شده و یادگاری‌نویسی روی دیوارهایش از سر گرفته شده است.
پاییز سال 99 بود که ویدئویی از وضعیت بغرنج تخت درگاه قلی‌بیگ در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. از معدود دفعاتی بود که میراث‌فرهنگی بلافاصله پا پیش گذاشت و مرمت و نجات این اثر را آغاز کرد. پس از آن این بنا به یکی از تشکل‌های مردم‌نهاد حوزۀ میراث‌فرهنگی واگذار شد تا از آن بهره‌برداری و با انجام برنامه‌ها و فعالیت‌هایی، زمینه‌ای برای رفت‌وآمد شهروندان را فراهم کند که تخت درگاه قلی‌بیگ رونق بگیرد.
انجمن دیده‌بانان میراث و تمدن کارمانیا چند برنامه هم در آنجا اجرا کرد اما اسفندماه سال گذشته امید ابراهیمی ـ مدیرعامل انجمن و بهره‌بردار این اثر به فردایکرمان گفت که کابل پروژکتورها و درهای فلزی عمارت دزدیده شده است.
اکنون اما وضعیت این اثر از اسفندماه گذشته بدتر شده است. پیمان سلیمانی ـ مدیر پایگاه بافت تاریخی کرمان می‌گوید که وضعیت تخت درگاه قلی‌بیگ به روزهای قبل از مرمت برگشته، در و پنجره‌های چوبی آن به سرقت رفته و معتادان و کسانی که آنجا پاتوق می‌کنند در حال آسیب به بنا هستند.
به گزارش استقامت، وی با اشاره به آنچه که میراث‌فرهنگی در سال 99 برای مرمت این اثر انجام داد می‌گوید: «در آن مقطع اعتباری حدود 400 میلیون تومان داشتیم و از آنجا که گنبد جبلیه و تخت درگاه قلی‌بیگ جزو اولویت‌های ما بود، کار مرمت این دو اثر را شروع کردیم. آن زمان تخت درگاه قلی‌بیگ اوضاع نامناسبی داشت و پاتوق معتادان شده بود که در آن آتش روشن می‌کردند، افرادی هم با زغال بر روی دیوارهای آن یادگاری نوشته بودند».
او ادامه می‌دهد: «پروژه را شروع و کف و جداره‌های داخلی و پشت‌بام این اثر را مرمت کردیم، در و پنجره‌های چوبی نیز به همان شکل قدیمی ساخته و نصب شد. پنجره‌های حفاظتی هم برای آن نصب کردیم تا در و پنجره‌های چوبی به‌راحتی مورد سرقت یا تخریب قرار نگیرد».
وی توضیح می‌دهد: «همان زمان تاکید ما بر این بود که این بنا باید کاربری مناسبی داشته باشد و رفت‌وآمد در آن اتفاق بیفتد تا مجدد در معرض آسیب و سرقت و تخریب قرار نگیرد. بنابراین، پس از اینکه پیمانکار پروژۀ مرمت را تمام کرد و بنا آمادۀ بهره‌برداری شد، مدیریت وقت میراث‌فرهنگی با توجه به اعلام علاقه‌مندی یک تشکل مردم‌نهاد آن را به این انجمن تحویل داد و قرار بر این شد مورد استفاده قرار گیرد و زندگی دوباره‌ای در آن جریان یابد».
بنای رها شده
سلیمانی با اذعان به اینکه این بنا در مدت کوتاهی استفاده اما به مرور زمان رها شد، ادامه می‌دهد: «هدف از فعالیت تشکل‌های مردمی این است که مانند بازوهای کمکی میراث‌فرهنگی عمل کنند و در این زمینه هم انتظار می‌رفت طوری عمل شود که در خور شان بناست ولی متاسفانه شاهدیم وضعیت اثر به روزهای قبل از مرمت برگشته و در و پنجره‌ها به سرقت رفته و خود بنا مورد تخریب قرار گرفته است و معتادان و کسانی که آنجا پاتوق می‌کنند در حال آسیب به بنا هستند».
بهره‌برداری بدون برنامه‌ریزی
تخت درگاه قلی‌بیگ در دامنۀ کوه‌های شرق شهر کرمان واقع شده است. این مکان مقبرۀ یکی از نوادگان بیرام بیگ به نام درگاه قلی‌بیگ از امرای اواخر دوره صفویه و رئیس ایل افشار در کرمان است.
بنا به آنچه که محمد دانشور مولف کتاب از قلعه دختر تا دقیانوس دربارۀ این بنای تاریخی نوشته است، وی، تنها فرد معروف افشار بود که طی ۱۵۰ سال بعد از گنجعلیخان نامش بر سر زبان‌ها بوده است.
سلیمانی در ادامۀ گفت‌وگو با فردایکرمان با اشاره به موقعیت مکانی که این بنا دارد اظهار می‌کند: «این موقعیت موجب شده که دسترسی به بنا مقداری دشوار باشد و نتوان دائما به آن سرکشی و از آن مراقبت کرد. برای حل این مشکل، در جریان اجرای پروژۀ مرمت پروژکتوری نصب کردیم تا با تامین روشنایی مانع از سرقت و حضور معتادان در این بنا شویم».
وی ادامه می‌دهد: «قبل از مرمت حتی قطعات باقی‌ماندۀ چارچوب‌های درهای قدیمی این بنا به سرقت رفته بود. با توجه به این وضعیت سعی کردیم حفاظت درها و پنجره‌ها را با نصب حفاظ‌های آهنی انجام دهیم. تاکید اما بر این بود همزمان با انجام این اقدامات، بهره‌برداری از آن با برنامه‌ریزی باشد».
وی با بیان اینکه به‌دلیل محدودیت‌هایی که میراث‌فرهنگی دارد نمی‌توانیم برای هر بنا یک نگهبان بگذاریم تا شبانه‌روز از آن مراقبت کند، اظهار می‌کند: «اما یک بنا اگر کاربری مطلوبی داشته باشد و بهره‌برداری درستی از آن صورت بگیرد مورد توجه قرار می‌گیرد و با مشکلات کم‌تری مواجه می‌شود».
سلیمانی می‌گوید: «متاسفانه تخت درگاه قلی‌بیگ در حال حاضر وضعیت مطلوبی ندارد. من فکر می‌کنم اگر باز هم این اثر مرمت شود اما مجدد رها شود و مورد استفاده قرار نگیرد همین ماجرا تکرار می‌شود و سرمایه و پولی که صرف آن شده هدر می‌رود».
وی اضافه می‌کند: «برای رسیدگی به این اثر نیاز است برنامه‌ریزی جدی‌ای صورت گیرد و آسیب‌شناسی لازم هم دربارۀ آن انجام شود تا بدانیم عامل اصلی که موجب وقوع چنین شرایطی شده چیست و براساس آن تصمیم‌گیری شود وگرنه تکرار رویۀ گذشته چیزی جز هدررفت سرمایه نیست».
تامین امنیت
اسفندماه سال گذشته بود که ابراهیمی ـ مدیرعامل انجمن دیده‌بانان میراث و تمدن کارمانیا به فردایکرمان خبر داد که کابل برق پروژکتورهای نصب‌شده در این بنا و درهای فلزی عمارت به سرقت رفته است. او دلیل این اتفاقات را این‌گونه بیان کرد: برای تامین امنیت این بنا پس از مرمت فکر اساسی نشده است.
حالا، سلیمانی در پاسخ به این پرسش که آیا این ادعای انجمن درست است یا خودِ انجمن در تامین امنیت بنا ناتوان بوده یا مشکل دیگری وجود دارد که با وجود مرمت و بهره‌برداری، باز هم تخت درگاه قلی‌بیگ به این شرایط دچار شده است؟ توضیح می‌دهد: «تامین امنیت تنها یک بخش از مسئله است. ما دربارۀ بناهای دیگری مثل بازار قلعه‌محمود هم با این مشکل مواجه بوده‌ایم اما وقتی بنده چه به‌عنوان یک شخصیت حقیقی و چه حقوقی تعهدی را می‌پذیرم و خودم را موظف می‌دانم که کاری را انجام دهم قطعا پیش از قبول مسئولیت، تمام زوایا و جوانب کار را بررسی کرده و با آگاهی از شرایطی که وجود دارد پا پیش گذاشته‌ام».
وی می‌افزاید: «اگر یک تشکل مردم‌نهاد طبق اساسنامه‌ای که دارد خود را موظف می‌داند که باید در قبال شهر و استان و کشور خود کاری انجام دهد و با وجود اینکه کم‌وکاستی‌ها را می‌داند، می‌آید تا کمک کند، باید طبق برنامه‌ریزی که انجام می‌دهد اقدام کند و نباید شانه از زیر بار وظایفی که برعهده گرفته خالی کند».
مدیر پایگاه بافت تاریخی کرمان با بیان اینکه خود این اثر چیزی جز در و پنجره‌ها برای سرقت ندارد، اظهار می‌کند: «در بخش خصوصی شرکت‌هایی هستند که کار تامین امنیت را انجام می‌دهند. این انجمن می‌توانست برای تامین امنیت از این شرکت‌ها کمک بگیرد».
پرسش از بهره‌بردار
وی با تاکید بر اینکه چنانچه بدون فکر و برنامه اقدامی صورت گیرد نتیجه می‌شود آنچه که اکنون شاهد آن هستیم، می‌افزاید: «تشکل‌های مردم‌نهاد همیشه از نهادهای متولی انتقاد می‌کنند که چرا به وظایف خود به‌خوبی عمل نمی‌کنند. می‌گویند کار را به ما بسپارید، ما می‌دانیم چه کنیم؟ یعنی شما نمی‌توانید و ما می‌توانیم؛ اگر این‌طور است چرا باز هم وقتی تخت درگاه قلی‌بیگ به یک تشکل واگذار شد، مشکل حل نشد؟».
سلیمانی اظهار می‌کند: «اگر یک مجموعه نتوانسته کاری بکند، شما هم که نمی‌توانید؛ حالا باید بررسی کنیم که مشکل کجاست؟ اگر می‌توانید، این بنا را نگهداری کنید یا به ما بگویید چطور کار را انجام دهیم تا شاهد تکرار این قضایا نباشیم».
وی سپس می‌گوید: «بحث این نیست که یک مجموعه توانایی کاری را دارد یا یک مجموعه‌ای توانایی‌اش را ندارد. این یک طرفه به قاضی رفتن است. درست نیست که همیشه میراث‌فرهنگی را بکوبند که در انجام وظایف خود ناتوان بوده و جوری رفتار شود که انگار می‌توانسته کاری بکند ولی نکرده است».
وی ادامه می‌دهد: «گنبد جبلیه در نزدیکی همین تخت درگاه قلی‌بیگ قرار دارد و داخل آن پر از کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های قدیمی است. وقتی ساعت اداری تمام می‌شود درِ آن بسته می‌شود و کسی نیست. چرا آنجا مورد سرقت قرار نمی‌گیرد؟».
تخصص به‌جای هیجان
سلیمانی با تاکید بر اینکه باید هر اقدامی را با برنامه و با فکر و اصولی جلو ببریم، اظهار می‌کند: «تعهد و تخصص دو موضوع بسیار مهم هستند که اگر مورد توجه قرار نگیرند همۀ بناها می‌توانند مورد سرقت و آسیب قرار گیرند».
وی با بیان اینکه باید از انجام اقدامات هیجانی و احساسی پرهیز و به‌جای آن به موضوع اصلی که برنامه‌ریزی اساسی است توجه کرد، می‌گوید: «بنده در مواجهه با مسائل بناهای تاریخی بر تعهد و تخصص تاکید دارم».
اثر تاریخی پاتوق معتادان
مدیر پایگاه بافت تاریخی کرمان در ادامۀ این گفت‌وگو در پاسخ به اینکه آیا وضعیت فعلی این بنا کاملا به شرایط پیش از مرمت بازگشته است؟ توضیح می‌دهد: «ابتدا نرده‌های فلزی محافظ را بردند، بعد درها و پنجره‌های چوبی را با تخریب دیوارها از جا در آوردند و بردند و حالا به پاتوق معتادان تبدیل شده است. در این بنا آتش روشن می‌کنند و دیوارها و گچ‌کاری‌های مرمت شده مجدد برای یادگاری‌نویسی مورد استفاده قرار می‌گیرد».
وی ادامه می‌دهد: «یک مجموعه می‌تواند اصلا مورد بهره‌برداری قرار نگیرد ولی طوری دربارۀ آن اطلاع‌رسانی و تبلیغات شود که همه از ارزش و اهمیت آن آگاه شده و حتی وقتی به صورت گذری از کنار آن عبور می‌کنند دلسوزانه وضعیت آن را ببینند و چنانچه شاهد اتفاق نامتعارفی دربارۀ آن باشند اطلاع‌رسانی کنند تا از آن اتفاق و آسیب جلوگیری شود».
وی با بیان اینکه همه باید این بنا و سایر بناها را بخشی از ثروت ملی فرهنگی خود بدانند و نسبت به آن دلسوزی داشته باشند، اظهار می‌کند: «بناهایی هستند که مردم در اطراف آن حضور مستمر دارند و آنجا مثلا تفریح می‌کنند. تخت درگاه قلی‌بیگ هم می‌تواند این گونه باشد و حتما که نباید داخل آن یک اتفاق خاصی بیفتد».
سلیمانی اضافه می‌کند: «حتی اگر رفت‌وآمد عادی مردم را به آنجا بکشانیم و این بنا را بشناسانیم، مطمئن باشید چنین تخریب‌ها و سرقت‌هایی خیلی کم‌تر می‌شود».
وی در پایان این گفت‌وگو با یادآوری اینکه کرمان بناها و مجموعه‌های تاریخی مهم متعددی دارد که میراث‌فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند برای حفاظت و مراقبت و مرمت آن اقدام کند، می‌گوید: «همیشه از میراث‌فرهنگی انتقاد می‌شود که درست عمل نکرده و نتوانسته به بناهای تاریخی رسیدگی کند. حالا که یک تشکل مردم‌نهاد آمده و یک بنا را تحویل گرفته چرا وضعیت این‌طور شده است؟».
نظر خود را بنویسید