اسما پورزنگی‌آبادی
تپۀ باستانی کنارصندل در جیرفت سال‌های زیادی است که تنها و مهجور به حال خود رها شده است. این را پله‌های چوبی نیمه‌فرسوده‌ای که برای بالا رفتن از این تپه مورد استفاده است نیز تایید می‌کند. در حالی این محوطۀ ارزشمند و کم‌نظیر چنین مهجور مانده که در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی اوایل دهۀ هشتاد خورشیدی و با طرح نظریۀ «جیرفت کهن‌ترین تمدن شرق» یا «ارت خاستگاه تمدن سومر» از سوی دکتر یوسف مجیدزاده، جهان از آنچه که مردمان پنج هزار سال پیش در این منطقه داشتند حیرت‌زده شد.
طی سال‌های گذشته وعده‌هایی دربارۀ از سرگیری کاوش‌ها داده شد اما به نتیجه نرسید؛ کاوش‌هایی که می‌تواند پرده از رازهای بسیاری بردارد.
اکنون اما دکتر نادر علیدادی‌سلیمانی ـ باستان‌شناس، مشاور عالی مدیرکل میراثفرهنگی استان کرمان و مسئول سابق پایگاه میراثفرهنگی جیرفت می‌گوید که اعتباری برای شروع کاوش‌ها در نظر گرفته شده و خوش‌بینی و امیدواری زیادی برای از سرگیری آن وجود دارد.
در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، او با اذعان به اینکه با تعطیلی کاوش‌ها، کارگاه‌های کاوش و بقایای معماری گذشته بسیار آسیب دیدند، دربارۀ پروژۀ نیمه‌تمام هتل کپری در نزدیکی کنارصندل و ماجرای حریم و عرصۀ این محوطه که برای ساکنان روستای کنارصندل گرفتاری‌هایی ایجاد کرده نیز توضیح می‌دهد.
*آقای دکتر، وضعیت امروز تپۀ کنارصندل به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تپه‌های باستانی سرزمین ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
همان‌طور که اطلاع دارید در سال‌های 81 تا 86 به‌طور مداوم شش فصل کاوش در تپۀ کنارصندل انجام شد اما متاسفانه 16،17 سال است که کاوشی در این تپه صورت نگرفته است. وقتی کاوش انجام نشود بقایای معماری سال‌های قبل نیز آسیب می‌بینند چرا که بخشی از کار باستان‌شناس این است که هم در پایان فصل حفاری آثار معماری را مرمت و احیا می‌کند و هم معماری سال‌های قبل را مرمت می‌کند تا آسیب نبینند اما در این تپۀ باستانی چندین سال است که کاوش‌ها رها شده و معطل مانده آن هم در شرایطی که کنارصندل یکی از بزرگ‌ترین محوطه‌ها به خصوص محوطه‌های شهرنشینی عصر مفرغ در مطالعات باستان‌شناسی ایران است. من همواره گفته‌ام آثار اوایل شهرنشینی دوران باستان در دنیا معدود و انگشت‌شمارند و کنارصندل یکی از آن محوطه‌ها و دربرگیرندۀ آثار عصر مفرغ و آغاز شهرنشینی است و خیلی حیف شده که محوطه‌ای را زخم کردیم و اطلاعاتی آن هم نه کامل گرفتیم و بعد رهایش کردیم. البته تا آنجا که اطلاع دارم اعتباری برای امسال گذاشته شده که کاوش‌های کنارصندل از سر گرفته شود.
*اما برخی از باستان‌شناسان بر این باورند که وقتی مکان مناسب برای نگهداری آثاری که از کاوش‌ها به دست می‌آید نداریم و نمی‌توانیم محوطه‌های کاوش‌شده را به خوبی حفاظت کنیم، همان بهتر که کاوش‌ها تعطیل باشد. شما این نظر را قبول ندارید؟
این نظر درستی است. ما اجازه نداریم آثار بقایای معماری را حفاری و بعد رها کنیم. پژوهشگران و باستان‌شناسان کاوش و پژوهش می‌کنند و بعد از آن می‌توان همان محوطه را ساماندهی و به سایت‌موزه تبدیل کرد تا در بخش گردشگری مورد بازدید قرار گیرد. من دربارۀ ضرورت حفاظت از آثار بقایای معماری با همکاران باستان‌شناسم موافقم ولی اعتقاد دارم همواره بخشی از اعتبارات را برای مرمت بقایای معماری اختصاص دهیم و همزمان هم مدیران تلاش کنند تا حتی روستایی کوچک صاحب موزه شود و آثار به‌دست آمده از کاوش‌ها در آن موزه به نمایش گذاشته شود و اگر چنین امکانی نبود در موزه مرکز شهرستان یا استان این آثار نگهداری شود. بنابراین با این نظر که همکارانم می‌گویند اگر می‌دانیم آثار معماری جایی که حفاری می‌کنیم از بین خواهد رفت من هم موافقم که حفاری‌ها صورت نگیرد مگر اینکه برای مرمت و احیای آن فکری شده باشد.
*به نظر شما اولویت امروز کنارصندل چیست؟ شروع کاوش‌ها یا حفاظت و ساماندهی وضع موجود این تپه؟
در وهلۀ نخست باید اعتباری اختصاص یابد تا بقایای معماری گذشته ساماندهی و مرمت و احیا شوند. متاسفانه در این چند سال، کارگاه‌های کاوش به خصوص از بارش‌های باران بسیار آسیب دیدند. بعد از این باید ببینیم کجا سوال داریم؟ کنارصندل دو تپه است، تپۀ جنوبی بخش حاکم‌نشین و پیرامون آن بخش عامه‌نشین است. ابتدا باید مشخص شود که باستان‌شناس چه سوالاتی در ذهن دارد و در بازۀ زمانی چندساله می‌خواهد به چه نقطه‌ای برسد؟ براساس این سوالات است که کاوش‌ها تعریف می‌شود.
*ماجرای عرصه و حریم کنارصندل چیست؟ آقای دکتر اسکندری مدتی پیش در یک برنامۀ زندۀ اینستاگرامی اعلام کرد که عرصه و حریم مشخص شده اما مصوب نمی‌شود. از طرفی، در جریان سفر اخیر وزیر میراثفرهنگی به منطقه، دهیار کنارصندل بسیار معترض بود که عدم تعیین حریم و عرصه، روستا را قفل کرده است. ماجرا چیست و راه‌حل به نظر شما کدام است؟
همان‌طور که گفتید آقای دکتر اسکندری با تامین اعتباری که میراثفرهنگی انجام داد کار تعیین عرصه و حریم محوطه را انجام دادند منتها مسئله‌ای وجود دارد که شما هم به آن اشاره کردید و آن اینکه دهیار نگران زندگی مردم است و می‌گوید روستا قفل شده است. میراثفرهنگی به عنوان متولی باید هر دو موضوع را درکنار هم ببیند تا نه محوطه آسیبی ببیند و نه زندگی مردم تعطیل شود. کار دکتر اسکندری بسیار درست است چرا که براساس شواهد باستان‌شناسی گمانه‌زنی کرده و براساس آنچه از گمانه‌ها به دست آمده تعیین عرصه کرده و این کار درستی است اما باید نگاهی هم به زندگی مردم داشته باشیم و آنجا که امکان دارد و می‌تواند حریم محوطه باشد با تعریف ضوابطی به نحوی عمل کنیم تا ضمن حفظ محوطه برای زندگی ساکنان روستا هم مشکلی ایجاد نشود.
*اما کار معطل مانده است. نه این حریم و عرصه مصوب می‌شود و نه اصلاحاتی روی آن صورت می‌گیرد. چرا؟
بله، صحبت شما درست است. با اینکه مدت‌هاست که کنارصندل تعیین عرصه و حریم شده اما هنوز نهایی نشده است. باید اصلاحاتی روی آن انجام گیرد و برای تصویب نهایی به شورای ثبت و حریم میراثفرهنگی ارسال شود.
*از نظر شما مکان‌یابی هتل کپری که در نزدیکی کنارصندل در حال احداث است و نیمه‌تمام هم مانده درست است؟
نه. من با این اقدام موافق نبودم. اگر خاطرتان باشد در جریان بازدید وزیر محترم میراثفرهنگی وقتی مدیرکل محترم میراثفرهنگی از من در این‌باره پرسیدند گفتم که این اتفاق در زمان مسئولیت من در پایگاه میراثفرهنگی جیرفت نیفتاده است. زمانی که بنده مسئولیت داشتم این پروژه اجرا نشد چرا که اعتقاد داشتم این سازه برای آن محوطه سنگین است و اگر بخواهیم در حوزۀ خدمات گردشگری کاری انجام دهیم باید با سازه‌هایی باشد که آسیبی به محوطه نمی‌رساند؛ اگرچه این ساخت‌وساز در حریم کنارصندل انجام شده و نگران این نیستیم که بر روی عرصۀ محوطه اجرا شده باشد اما باز هم ما اجازه نداریم چنین ساخت‌وسازهایی در این محدوده انجام دهیم و باید بیش‌تر خاکریزی باشد تا خاکبرداری.
*حالا هم که این پروژه متوقف مانده است. قرار است جمع شود یا اصلاحاتی در آن صورت می‌گیرد؟
این پروژه بسیار مسئله‌ساز شده و من نمی‌دانم با این سازه چه باید کرد؟ پیشنهادی دادم که حداقل نمای ظاهری آن تعدیل شود. جمع‌آوری آن ممکن است آسیب‌هایی ایجاد کند و مشکل‌ساز شود ولی پروژه باید تعدیل شود.
*اشاره‌ای داشتید که امسال اعتباراتی برای ازسرگیری کاوش‌ها در کنارصندل اختصاص یافته است. وعدۀ شروع دوبارۀ کاوش‌ها چندین سال است که از سوی مدیران میراثفرهنگی استان داده می‌شود. چقدر شما خوش‌بین هستید که این‌بار واقعا به وقوع بپیوندد؟
امسال اعتبار مشخص شده و فقط امیدوارم رقمی که ما پیشنهاد دادیم تخصیص پیدا کند. بسیار خوش‌بینم که کاوش‌ها امسال از سر گرفته شود.
نظر خود را بنویسید