اسما پورزنگی‌آبادی
سایۀ رکود همچنان بر سر بازار صنایعدستی استان کرمان است و هنرمندان و تولیدکنندگان روزهای دشواری را پشت سر می‌گذرانند.
آمار گردشگران خارجی که مشتریان اصلی این کالاها بودند بسیار کم شده، خانواده‌های ایرانی هم به‌دلیل تنگناهای معیشتی چندان قادر به خرید کالاهای صنایعدستی نیستند.
مرتضی شجاع ـ تولیدکنندۀ سرامیک و نایب رئیس انجمن صنایعدستی استان کرمان با بیان اینکه این رکود بی‌سابقه بوده است، در گفت‌وگو با فردای‌کرمان از برخی دیگر از چالش‌های صنایعدستی استان نیز می‌گوید.
او با انتقاد از اینکه طی چهار، پنج سال اخیر از سوی دولت حتی یک متر به فضای فروشگاهی صنایعدستی استان اضافه نشده است، دربارۀ چالش‌های صادراتی هم می‌گوید که در چند سال گذشته از گمرک استان کرمان یک ریال کالای صنایعدستی صادر نشده و کالاها عمدتا از گمرک تهران و شیراز و بندرعباس صادر می‌شود.
او همچنین بر این موضوع تاکید دارد که تکلیف مدیریت میراث‌فرهنگی استان هرچه زودتر مشخص شود و پیشنهاد می‌کند مدیر بومی انتخاب شود.
گفت‌وگو با او را در ادامه می‌خوانید.
*آقای شجاع، لطفا در ابتدا بفرمایید وضعیت امروز بازار صنایعدستی استان چگونه است؟ رکود داریم یا رونق؟
در حالی که دو سال گذشته دچار رکود تورمی بودیم، از ابتدای سال کل صنعت و اقتصاد ما دچار رکود غیرتورمی شده است، رکود داریم ولی تورم نداریم. منتظریم تورم به کالاها اعمال شود، رکود اما کاملا ملموس است. از آن‌جایی که معیشت بسیاری از خانواده‌ها در تنگنا قرار گرفته، کالاهای صنایعدستی از سبد خرید خانواده‌ها حذف شده و خرید انجام نمی‌دهند. بعد از کرونا به ویژه در استان کرمان که محور گردشگری خارجی محسوب نمی‌شود و جزو سه استان اصلی گردشگری کشور نیست توریست خارجی نداشتیم. تعداد گردشگران داخلی هم متاسفانه بسیار بسیار کم شده است. مشتری اصلی صنایعدستی ما گردشگران خارجی بودند و یکی از راهکارهای صادرات صنایعدستی، صادرات چمدانی بود که می‌توان گفت در حال حاضر در استان کرمان نزدیک به صفر شده است. چیزی که الان فروش می‌رود مقدار کمی از آن توسط خود مردم استان خریداری می‌شود که با توجه به شرایط اقتصادی متغیر است و مقداری هم توسط مسافران خریداری می‌شود که تعدادشان بسار کم شده است.
*چنین شرایطی پیش از این سابقه داشته است؟
نه. سابقه نداشته است. همیشه حداقل این بوده که به ویژه در منطقۀ بازار کرمان که قطب فروش صنایعدستی است شاهد حضور توریست‌های خارجی بودیم ولی بعد از کرونا تعداد گردشگران خارجی و مسافران داخلی به‌شدت افت کرده است. سال‌هاست که این وضعیت را حداقل در کرمان شاهد نبودیم.
*دلیل اصلی رکود غیرتورمی در بازار صنایعدستی را چه می‌دانید؟
از ابتدای سال با سیاست‌های دولت و بانک مرکزی نرخ ارز تقریبا ثابت بوده و تورمی به ارز تعلق نگرفته است. قاعدتا این تورم در کالاهای دیگر هم تاثیرگذار است. از طرفی، شاهد افزایش سطح درآمد افراد هم نبوده‌ایم و چون درآمد خانواده‌ها بالا نرفته، صنایعدستی که یک کالای غیراساسی است از سبد خرید حذف شده است. ترجیح خانواده‌ها این است که کالاهای اساسی را تامین کنند، اگر چیزی برایشان باقی بماند خرید صنایعدستی انجام می‌دهند.
*هنرمندان صنایعدستی استان در زمینۀ تولید محصول با چه چالش‌هایی مواجهند؟
در استان کرمان با چند مشکل مواجهیم. یکی اینکه زیرساخت متمرکز در استان وجود ندارد در حالی که در بسیاری از استان‌های کشور از جمله اصفهان و همدان و زنجان و سمنان شهرک‌های تولید صنایعدستی فعال است ولی در کرمان با وجود اینکه سال‌ها این موضوع پیگیری شده به نتیجه نرسیده است. در بدو تاسیس انجمن صنایعدستی استان خود بنده این پیشنهاد را مطرح کردم، چه با استاندار قبل و چه استاندار فعلی و مجموعۀ اقتصادی استان سال‌هاست در حال پیگیری این موضوع هستیم ولی همچنان بی‌نتیجه مانده است. راه‌اندازی چنین مکانی هزینه‌بر است و به زمین نیاز دارد. چالش دیگر اینکه زنجیرۀ تامین در استان کرمان با توجه به اینکه از پایتخت و شهرهای تامین‌کنندۀ مواد اولیه فاصله داریم دچار اختلال است. حتی کالاهایی که مواد اولیۀ آن در کرمان تولید می‌شود مثل ورقه‌های مسی هم با چالش مواجهند. از آنجا که کارگاه‌های متمرکز ساخت مس نداریم، حجم بالایی از مس را نمی‌توانیم از صنایع جنبی مس خریداری کنیم و هنرمندان مجبورند از اصفهان خریدار کنند. یعنی ورقۀ مسی از کرمان به اصفهان حمل و از اصفهان خریداری شده و مجدد به کرمان برمی‌گردد. تاکنون تلاش زیادی از سوی معاونت صنایعدستی میراث‌فرهنگی و معاونت اقتصادی استانداری و اتاق بازرگانی برای رفع این مشکل صورت گرفته ولی حل نشده است. مشکل بعدی اینکه حدود چهار، پنج سال می‌شود از سوی دولت حتی یک متر به فضای فروشگاهی صنایعدستی اضافه نشده و این یک چالش خیلی بزرگ است. در حال حاضر، عمدۀ فروش صنایعدستی ما در بازار انجام می‌شود، در سال 95 کاروانسرای گنجعلیخان هم به ظرفیت فروش صنایعدستی استان اضافه شد ولی بعد از آن با وجود اینکه پتانسیل‌های زیادی در استان داریم فضای جدید از سوی دولت ایجاد نشد. بازار تاریخی قلعه‌محمود را در شهر کرمان داریم و سال‌هاست تصمیم دارند آن را به مرکزی برای تولید و عرضۀ صنایعدستی اختصاص دهند ولی موفق نبوده‌اند. بارها شاهد برگزاری پنجشنبه‌بازار و سه‌شنبه‌بازار در این بازار بودیم که بیش‌تر حالت دستفروشی دارد و حدود 20،30 درصد کالاهایی که در این بازارچه‌ها به فروش می‌رود صنایعدستی است. همچنین، خانه تاریخی اشیدری برای کارگاه و فروشگاه صنایعدستی اختصاص یافته ولی مرمت آن نیاز به تامین اعتبار دارد و چندین سال است که نتوانستند اعتبار آن را تامین کنند. این موارد برخی از مشکلات اساسی ما هستند.
* در زمینۀ صادرات صنایعدستی چه مشکلاتی در استان وجود دارد؟
متاسفانه در چند سال گذشته از گمرک استان کرمان یک ریال کالای صنایعدستی صادر نشده است. صادرات کالای صنایعدستی داشتیم ولی از گمرک کرمان نبوده و اینکه ضعف از کجاست باید بررسی شود. کالای ما عمدتا از گمرک تهران و شیراز و بندرعباس صادر می‌شود و این یک ضعف برای استان است. از طرفی کالای ما به‌صورت چمدانی صادر می‌شود. صادرات نیازمند زیرساخت است و نخستین زیرساخت این است که کالای متناسب با نیاز بازار خارجی تولید کنیم. در کرمان به جز در گلیم کارگاه یا مجموعه‌هایی بزرگ نداریم که این ظرفیت را داشته باشد که کالای صادراتی در حجم بالا تولید کنند. ضعف دیگر این است که استانداردهای دیگر کشورها را بلد نیستیم رعایت کنیم. به‌عنوان مثال، در زمینۀ سرامیک بسیاری از کشورها انواع آزمایش‌های سلامت را انجام می‌دهند که مشخص شود مثلا در مواد به‌کار رفته سرب وجود دارد یا خیر؟ ما نه آزمایشگاه برای این کار داریم و نه بسیاری از تولیدکنندگان این استانداردها را می‌دانند. از طرفی شناخت کافی از بازار هدف نداریم و تولیدکننده هنوز به این مرحله نرسیده که به‌تنهایی به دیگر کشورها سفر کند و بازار هدف را شناسایی کرده و متناسب با آن تولید را انجام دهد. این اقدام بسیار هزینه‌بر است. علاوه بر این، تجّار ما هم تمایل ندارند در کنار صادرات کالایی که انجام می‌دهند از کالاهای صنایعدستی نیز به‌عنوان کالای صادراتی استفاده کنند. در مجموع باید بگویم که ظرفیت تولید در استان آن‌قدر نیست که به‌طور متمرکز بر روی کالایی سرمایه‌گذاری و آن را صادرات کنیم. البته فرش و گلیم خوشبختانه ارتقا پیدا کرده‌اند و ظرفیت تولیدشان آن‌قدر هست که اگر خریداری باشد بتوانند سفارش را پاسخ بدهند. ولی بقیۀ کالاهای ما این شرایط را ندارند. بعد از فرش و گلیم، کالایی که کم‌کم در حال ورود به بازار است حصیر است که چندین سال می‌شود رونق پیدا کرده است.
*یکی از مهم‌ترین اتفاقات هفته‌های اخیر در اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان تغییر مدیریت است. آقای فعالی رفت و فعلا آقای کدوری به‌عنوان سرپرست فعالیت می‌کند. هنرمندان صنایعدستی در این خصوص چه مطالبه‌ای دارند؟
یکی از اتفاقات بدی که چند سال قبل رقم خورد ادغام صنایعدستی در (سازمان) میراث‌فرهنگی بود. این شرایط باعث شد که از اولویت صنایعدستی کاسته شود. وقتی هم مدیرکل انتخاب می‌شود تخصص صنایعدستی اهمیت ندارد و گردشگری و میراث‌فرهنگی اولویت دارد. می‌توانم بگویم صنایعدستی مثل یک بچۀ سرراهی است که به اجبار به این سازمان داده شده است! در چند سال اخیر، مدیران کل اغلب تخصص صنایعدستی نداشتند و شاهد اتفاقات مثبت نبودیم. در چند سال گذشته در زمینۀ تولید و فروش صنایعدستی در استان شاهد تغییرات آن‌چنانی نبودیم، یک متر به فضای فروشگاهی ما از سوی دولت اضافه نشد، بودجۀ معاونت صنایعدستی بسیار اندک و تعداد کارگاه‌های آموزشی بسیار کم بوده و در واقع، صنایعدستی اولویت مدیر سابق نبود. تولیدکنندگان صنایعدستی حمایت که نشدند، در جریان رویدادها و نمایشگاهی که سال گذشته برگزار شد، بدهی‌هایی برایشان ایجاد کردند؛ یعنی کالا را از هنرمندان صنایعدستی خریداری کردند ولی بعد از یک سال هنوز پول آن را ندادند. مشکل دیگری که وجود دارد این است که از طرف مقامات ارشد استان رغبت چندانی برای انتخاب مدیرکل بومی وجود ندارد. در حالی که وقتی مدیرکل از استانی دیگر می‌آید حدود شش ماه تا یک سال طول می‌کشد تا ظرفیت‌های کرمان را در سه زمینۀ میراث‌فرهنگی و صنایعدستی و گردشگری شناسایی کند و یک سال از عمر همه چیز هدر می‌رود تا فرد تازه بداند چه خبر است. بعد از این هم چون عمر دوره‌های مدیریتی دو، سه سال بیش‌تر نیست کنار گذاشته می‌شود. امیدواریم هرچه زودتر تکلیف مدیریت میراث‌فرهنگی استان مشخص شود و در انتخاب مدیرکل جدید اولویت با کسی باشد که بومی استان باشد و صنایعدستی را هم بشناسد. در زمینۀ صنایعدستی هر استان یکسری فرهنگ‌های متناسب با خودش و مسائل و چالش‌های خاص خود را دارد و اگر بخواهیم فرد غیربومی بیاوریم تا بخواهد این حوزه را بشناسد بسیار زمان‌بر است.
نظر خود را بنویسید