سعی می‌کنم چراغ شعر طنز روشن بماند

گروه فرهنگ‌وهنر: کتاب جدید حمید نیک‌نفس، شاعر طنزپرداز کرمانی به‌تازگی روانۀ بازار شده است. این کتاب شامل سه بخشِ اشعار طنز، سروده‌هایی با گویش کرمانی و شعرهایی با عنوان شوخی با حافظ است که با نام «خندۀ هق‌هق» توسط نشر مسین منتشر شده است.

پیش از این در سال‌های گذشته شاهد انتشار کتاب چغوک اوچکو (گنجشک باران‌خورده) و دل‌پسنگو (دلواپس) حاوی دوبیتی‌هایی با گویش کرمانی از نیک‌نفس بوده‌ایم.

نیک‌نفس در گفت‌وگو با خبرنگار استقامت دربارۀ این‌که چطور به شعر طنز گرایش پیدا کرد، گفت: «خیلی راحت بگویم جوان‌تر که بودم شعر جدی و معمولا هم مناسبتی می‌گفتم. چیزی که خودم هم چندان به آن اعتقادی نداشتم. غالبا فکر می‌کردم اگر شب‌ شعری برگزار می‌شود باید در آن شرکت کنم و شعر بگویم، و در واقع حرف‌های غیرانتقادی که چندان هم ارزشی نداشتند و ماندگار نبودند مطرح می‌کردم که این‌ها شاید به مقتضای سن و تفکرات آن زمان بود. تا این‌که ضمیمۀ قینوس در هفته‌نامۀ فردوس کویر با مدیریت آقای مهندس فردوسی راه‌اندازی شد و من اولین شعر طنزم را در آن سال‌ها در این نشریه منتشر کردم».

وی ادامه داد: «دنیای طنز دنیای عجیب و غریبی است و بر خلاف تصور عده‌ای که فکر می‌کنند با شعر طنز باید بخندند - البته حق مردم است که بخواهند بخندند، اما آن شعر فکاهه است ـ در طنز واقعی یک چشم می‌خندد و چشم دیگر می‌گرید».

این شاعر طنزپرداز توضیح داد: «در واقع می‌‌توان گفت شعر طنز یک وظیفۀ اجتماعی و فرهنگی برای خودش قائل است. با شعر طنز می‌توانیم انتقاد کنیم و اثرگذار باشیم، همچنان‌که مجله توفیق قبل از انقلاب اثرگذار بود و یا مجله گل‌آقا بعد از انقلاب این کار را انجام می‌داد، و در مقطعی که قینوس منتشر می‌شد نیز شاهد این اثرگذاری بودیم».

نیک‌نفس با بیان این‌که دست شاعر در سرودن شعر طنز برای بیان پاره‌ای از مسائل بازتر است، افزود: «در شعر مواردی است که از آن‌ها به‌عنوان خط قرمز یاد می‌شود، اما نباید از آن‌ها ترسید، مردم می‌توانند با شعر طنز ارتباط بهتری بگیرند و انتقادی که در قالب طنز مطرح می‌شود هم مردم و هم حکومت‌ها می‌توانند آن را بشنوند».

وی ادامه داد: «این نوع شعر در لایه‌های مختلف جامعه رسوخ کرده و  این نشان می‌دهد چقدر طنز می‌تواند کاربرد داشته باشد و تاثیرگذار باشد. من با این زاویه و نگاه، شعر طنز را دنبال کردم».

این طنزپرداز کرمانی با اشاره به انتشار کتاب جدیدش با نام «خندۀ هق‌هق» گفت: «ماجرا از این قرار است که دوستی با من تماس گرفت و سوال کرد طنز یعنی چه؟ من فی‌البداهه پاسخ دادم طنز تلخ زندگی را می‌توان این‌گونه گفت: «خنده باید کرد هق‌هق، گریه باید قاه ‌قاه»، یعنی دقیقا برعکس واقعیت؛ این شد که من سراغ طنز رفتم و در واقع خودم هم با این نوع شعر زندگی می‌کنم و طنز حالم را خوب می‌کند».

وی دربارۀ استفاده از گویش کرمانی در اشعارش توضیح داد: «شعر نیمچه کرمانی من در واقع امانتدار فرهنگ غنی استان کرمان است و بیشتر جنبۀ حفظ فرهنگ دارد که بخشی از این کتاب اخیر را نیز تشکیل می‌دهد».

نیک‌نفس دربارۀ تفاوت این کتاب با کتاب‌های قبلی‌اش، گفت: «این کتاب اولین مجموعۀ طنز من است. خیلی‌ها فکر می‌کنند که چغوک اوچکو یا دل‌پسنگو که با گویش کرمانی سروده شدند، طنز هستند، اما اصلا منظور من طنز نبوده، زیرا آن‌قدر برای گویش کرمان حرمت قائل هستم که اشعار طنز را به کرمانی نمی‌سرایم اما در هر حال، شعری که ضرب‌المثل کرمانی یا کلماتی با لهجۀ کرمانی در آن است ناخواسته بعضا مقداری به سمت شوخی و مطایبه می‌رود و روی مخاطب تاثیر می‌گذارد که با مهربانی و شوخی آن را بهتر می‌پذیرد، و این شعر به خاطر ضرب‌المثل‌ها نمی‌تواند تحکّم داشته باشد».

وی در پاسخ به این سوال که آیا الگوی خاصی در سرودن شعر طنز دارد، توضیح داد: «هر نویسنده، شاعر و یا صاحب اثری بسته به روحیات و برداشت خود از مسائل اجتماع شعر می‌گوید. ممکن است من شاملو، فروغ یا حافظ را دوست داشته باشم اما اگر بخواهم مانند آن‌ها کار کنم دیگر نیک‌نفس نخواهم بود. هرچند در حال حاضر نیز ادعای این‌که صاحب سبک باشم را ندارم. در واقع می‌خواهم بگویم هر کس با دیدگاه، روحیات خود، تفکر و برداشت‌اش از اجتماع و سطح سوادی که دارد شعر می‌سراید».

این شاعر کرمانی ادامه داد: «شعرهای میرزاده عشقی برایم جالب است و این‌که چقدر در آن دوران شهامت داشته است و همچنین افرادی که در این فضاها شعر سرودند، اما الگوی خاصی برای خود قرار نداده‌ام».

وی خاطرنشان کرد: «تلاش کردم در اشعار طنزم به کسی توهین نکنم، ادب را رعایت کنم و اگر از کسی انتقاد می‌کنم به گونه‌ای باشد که اگر خودش هم شعر را می‌خواند، بخندد».

نیک‌نفس افزود: «مجلۀ توفیق یکی از توفیقاتش این بود که وزرا و وکلا حاضر بودند چیزی بگویند که کاریکاتور آن‌ها در توفیق چاپ شود زیرا  می‌دانستند که دیده می‌شوند و این نشان می‌دهد که چقدر طنز و کاریکاتور کاربرد دارد».

وی بیان کرد: «من این توفیق را داشتم که با نشریات مختلفی کار کردم و در حد توان خودم سعی کردم که چراغ شعر طنز را روشن نگه دارم،  اما من هنوز این اشعار را تمرین می‌دانم، مثلا اگر الان قرار باشد کتاب دل‌پسنگو تجدید چاپ شود شاید 70 درصد کتاب را تغییر بدهم».

وی ادامه داد: «مجموعه شعر خنده هق‌هق هم بیشتر با تشویق آقای میرافضلی که خیلی به من محبت دارند شکل گرفت. ما در زندگیِ هم تاثیر متقابل زیادی داشتیم، اما من از این آشنایی بیشتر نفع بردم».

نیک‌نفس با اشاره به اشعار این مجموعه گفت: «یک بخش از کتاب شعرهای طنز اجتماعی است با عنوان کرم سیب، قسمت دوم شعرهای کرمانی است که این اشعار بر اساس تعهدی که برای حفظ شعر و گویش کرمان احساس می‌کنم، سروده شده است. شاید در فضای مجازی دیده باشید که با تعدادی از دوستان حتی ترانه‌های پاپ را با گویش کرمانی کار می‌کنیم تا دیگران با این گویش آشنا شوند».

وی یادآور شد: «قومیت‌های مختلف ایرانی به زبان‌ و گویش‌ خود بسیار احترام می‌گذارند، اما رسانه‌های ما این کار را انجام نمی‌دهند و متاسفانه صدا و سیما که در واقع می‌توان گفت ویترین و پیشانی این کار است، برای شناساندن این لهجه‌ها و گویش‌ها کار کارشناسی انجام نمی‌دهد. من تلاش کردم گویش، زبان و لهجۀ کرمانی را بیشتر مطرح کنم و استقبال مردم از این گویش و شعرها مرا خوشحال می‌کند».

شاعر طنزپرداز کرمانی افزود: «در بخش دیگر کتاب هم شعرهایی چاپ شده که در واقع شوخی با اشعار حافظ است. عده‌ای به من خُرده گرفتند که این کار درست نبوده و نباید با جایگاه حافظ شوخی کرد اما من معتقدم نمی‌توان با شعری که کسی آن را نمی‌شناسد شوخی کرد؛ قصدم جسارت به حافظ یا آدم‌های بزرگ نبود، استفاده از اشعاری که شناخته شده نیستند تاثیر نخواهد گذاشت، بلکه این راهی است که بتوان حرف دل را بیان کرد».

وی اظهار کرد: «اشعار «خندۀ هق‌هق» را به تشویق آقای میرافضلی از میان حدود چهل تا پنجاه هزار شعر طنزی که طی سالیان متمادی سروده‌ام انتخاب کردم، زیرا من تمام اوقات روز را مشغول نوشتن هستم. کتاب بعدی‌ام «قصه‌های حمید» نیز طنز است که با گویش کرمانی قصه‌های زندگی خودم را از کودکی تا الان نوشته‌ام و آن را به استاد هوشنگ مرادی‌کرمانی تقدیم خواهم کرد».

نیک‌نفس در پاسخ به این سوال که آیا استفاده از گویش محلی دایرۀ مخاطبان شما را محدود نمی‌کند؛ گفت: «خیر؛ زیرا من صرفا در این شاخه کار نمی‌کنم، هم شعر جدی می‌‌سرایم و هم طنز، که شاید شعرهای جدی‌ام کمتر عرضه می‌شود».

وی ادامه داد: «با توجه به فضای مجازی، شعرها در کمترین زمان ممکن به دست مخاطب در سراسر دنیا می‌رسد و کرمانی‌های خارج از کشور، استقبال بسیار زیادی از شعرهای با گویش کرمانی داشتند و یکی از موفقیت‌های کاری خودم را ورود به این عرصه می‌دانم. استقبالی که از این اشعار می‌شود نشان می‌دهد که تاثیرگذار بوده‌اند».

نیک‌نفس با بیان این‌که توجه به فرهنگ و گویش محلی فقط توسط من انجام نشده است، گفت: «آقای فتح‌نجات چهار جلد کتاب قصه‌های ضرب‌المثل‌های کرمان را منتشر کرده است، خانم موید محسنی فرهنگ غنی سیرجان را با کتاب‌هایش معرفی کرده است و در مناطق دیگر استان هم کارهایی انجام شده یا در دست انجام است. عده‌ای هم به ترانه‌سرایی رو آورده‌اند. شاید این کار فعلا خیلی وزین نباشد، اما یک حرکتی است که شروع شده و می‌توان همه را به این سمت ترغیب کرد».