اسما پورزنگی‌آبادی
ماجرای کاشی‌کاری ناتمام سردر باغ شازده ماهان کرمان دوباره به سرخط اخبار آمده است.
طی روزهای اخیر، متنی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که نویسندۀ نامعلوم آن نوشته است: «نقل شده شاه ظالم کرمان از دنیا میره، خبر در شهر می‌پیچه و به گوش کاشی‌کاری می‌رسه که داشته باغ شازده رو کاشی می‌کرده، همون‌جا، در حالی که فقط یه کاشی در این قسمت مونده ول می‌کنه و فرار می‌کنه. از همون زمان، این قسمت رو دیگه کاشی نمی‌کنن».
این، اولین باری نیست که چنین روایتی دربارۀ باغ شازده نقل می‌شود. پیش از این نیز، حتی در محافل علمی، گفته شده: هنگامی‌که خبر فوت عبدالحمید میرزا به باغ رسید، استادکار ظرف ملاط را به زمین پرتاب کرد و آخرین قطعۀ کاشی را نصب نکرد و کار را ناتمام باقی گذاشت.
این ادعا در حالی مطرح می‌شود که به گفتۀ رضا ریاحیان ـ باستان‌شناس، هیچ سند تاریخی ندارد.
او در عین حال تاکید می‌کند که کل باغ شازده، یک باغ ناتمام است و برخی شواهد آن را نیز برمی‌شمرد از جمله اینکه در حال حاضر، بخش مهمی از سیستم آبرسانی باغ، خارج از حصارها قرار دارد، در حالی که حفاظت از این سیستم و کنترل آن امری ضروری بوده است. او در این خصوص توضیح می‌دهد: «حفاظت از سیستم آبرسانی باغ امری طبیعی و منطقی است. اما قسمت اصلی و مهم این سیستم، خارج از محدودۀ باغ واقع شده و کنترل و نظارتی بر روی آن نیست».
وی با اشاره به اینکه امروزه هم هرگز کنتور آب منازل مسکونی در خیابان و کوچه نصب نمی‌شود بلکه در محدودۀ حیاط و داخل منازل است، اظهار می‌کند: «بنابراین، به احتمال زیاد، این قسمت نیز در محدودۀ باغ بوده و باید حصار کشی می‌شده اما مجال این‌کار در آن زمان نبوده است».
وی به مورد دیگری نیز اشاره می‌کند: «فرم معماری باغ ایرانی این‌طور نیست که کوشک اصلی در انتهای باغ قرار داشته باشد». ریاحیان ادامه می‌دهد: «مساحت پشت باغ، از آخرین درخت چنار کاشته شده، به موازات درختان داخل باغ، حدودا مساوی با قسمت حصارکشی باغ است و این احتمال وجود دارد که باغ در این قسمت نیز باید تکمیل می‌شده ولی می‌بینیم که این اتفاق نیفتاده است».
ریاحیان می‌گوید: «اگر این قسمت تکمیل شده بود، از نظر پلان، کوشک اصلی که در انتهای باغ قرار دارد و مسائل امنیتی و حفاظتی در آن رعایت نشده، در مرکز باغ واقع می‌شد و فرم این باغ از نظر معماری و رعایت مسائل حفاظتی و امنیتی تکمیل می‌شد».
وی تاکید می‌کند: «بنابراین، باغ به همان اندازه که در قسمت جلوکوشک وسعت دارد، در قسمت پشت آن که بخش اصلی سیستم فواره‌ها وجود دارد نیز داشته ولی تکمیل نشده است».
وی 30 اردیبهشت‌ماه در ادامۀ این توضیحات می‌گوید: «از شواهد دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد اینکه در قسمت شرق کوشک اصلی، خانه «زعیم‌باشی» با فرم پلان حیاط مرکزی واقع شده و در قسمت غرب کوشک، سه باب اتاق پنج دری وجود دارد که در زیر آن‌ها فضایی به صورت زیر زمین تعبیه شده اما ورودی آن از بیرون، خارج از محدودۀ حصار باغ قرار دارد و این موضوع از نظر معماری غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد. چون تمامی آثار تاریخی از اصل قرینه‌سازی پیروی می‌کرده‌اند بنابراین، می‌توان احتمال داد که شبیه خانه زعیم‌باشی، در قسمت شرق کوشک نیز فضایی با پلان حیاط مرکزی می‌بایست اجرا می‌شده، ولی فرصت این عمل فراهم نبوده و ورودی فضای زیرزمین در حیاط آن قرار می‌گرفته که امروز نشانه‌هایی از آن باقی است».
وی همچنین جای خالی درهای اُرسی در سردر باغ که در حال حاضر ورودی گردشگران است را نیز یادآور می‌شود و تاکید می‌کند: «با بررسی شواهد موجود باغ شاهزاده، و همچنین با استناد به تصاویر قدیمی که دارای زیرنویس عمارت ناتمام است و منابع مکتوب می‌توان گفت که هنوز قسمت‌هایی از این باغ تکمیل نشده و ناتمام باقی مانده است».
این باستان‌شناس ادامه می‌دهد: «شاید داستان کاشی برجامانده در ادبیات شفاهی مردم، یادآور ناتمام ماندن باغ باشد؛ در صورتی‌که دلیل منطقی به‌نظر نمی‌رسد و تنها یک نشانه از سوی معمار و یا استادکار باغ بوده و شواهد محکم‌تری در این خصوص وجود دارد که به برخی از آن اشاره شد».
شایان ذکر است، باغ شازده ماهان، در دامنۀ کوه‌های جوپار و در زمان عبدالحمید میرزا (۱۲۹۸-۱۳۰۹) حاکم وقت کرمان ساخته شده است. این باغ ثبت جهانی شده و یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در استان کرمان است.
نظر خود را بنویسید