اسما پورزنگی‌آبادی
تاکنون هرچه وعده دربارۀ نجات خانه تاریخی لطفی به ما داده شده، توخالی بوده است. این خانۀ قاجاری در مجموعۀ بازار تاریخی کرمان همچنان متروکه رها شده و به جز اقدامات حفاظتی که حدود دو سال پیش دربارۀ آن انجام شد، کار دیگری در آنجا صورت نگرفته است.
اولین‌بار دی‌ماه سال 94 و پس از مرمت و احیای مدرسه بانوحیاتی بود که رزم‌حسینی استاندار وقت کرمان وعده داد که این خانه را نیز مرمت و احیا می‌کنند اما کاری نشد. استاندار بعدی، فدائی هم در حمایت از این خانه پیگیری‌هایی انجام داد که این هم، فایده‌ای نداشت. طی هفت سال گذشته، از واگذاری این خانه به بانک رسالت و بعد هم موسسه ملل و شرکت هواپیمایی ماهان و گل‌گهر سخن گفته شده اما هیچ‌یک حاضر نشدند به این پروژه ورود کنند و روند واگذاری و مرمت این خانه به شکل ماجرایی پیچیده درآمده است. به راستی چرا استان در نجات این خانه ناتوان مانده است؟
به گزارش استقامت، خانه لطفی در مجموعۀ بازار تاریخی در شهر کرمان و در کوچه‌ای، پشت مدرسه بانو حیاتی واقع شده است.
این خانه در دوران قاجار ساخته شده و مربوط به هیچ‌یک از حاکمان و درباریان آن زمان نبوده بلکه صاحب آن، شخصیتی متنفذ در دستگاه حکومت وقت بوده که توانسته چنین بنای متفاوتی از مردمان عادی بسازد.
معماری تحسین‌برانگیز خانه
بنا به گفتۀ منصور خواجه‌پور، عضو هیات علمی دانشکده هنر دانشگاه شهید باهنر کرمان «از نظر کالبدی و فیزیک معماری، چیزی که خانه لطفی را بسیار شاخص کرده، تزیینات فوق‌العاده زیبا و پُر کارِ آیینه‌کاری داخل خانه و مخصوصا تالار اصلی آن بوده است. در دوره‌ای، شاهان قاجار، سفرهای خیلی زیادی به فرنگ داشتند؛ خوانین هم گاهی همراه آن‌ها به فرنگ می‌رفتند و یا اگر نمی‌رفتند از طریق ارتباط نزدیکی که با حاکمان داشتند، تعریف فرنگ را از آن‌ها می‌شنیدید که در ادامۀ آن اتفاقاتی در معماری ما رخ می‌داده؛ به این صورت که مثلا اگر در دورۀ زندیه تزیینات آثار معماری ما بیش‌تر گچ‌بری و آینه‌کاری و نقاشی دیواری بود، ولی دورۀ قاجار اتفاق خیلی خاصی می‌افتد و در بسیاری خانه‌های تاریخی آن زمان کسانی که یا خودشان به فرنگ رفته یا از طریق ارتباطاتی که داشتند با فرنگ آشنا شده بودند، یک تزیین جدید وارد معماری می‌کنند و آن، نقاشی و تصاویر چاپ شدۀ رنگی بوده که از اروپا می‌آورده‌اند».
وی می‌افزاید: «در خانه‌های تاریخی مربوط به افراد خاص در دوران قاجار می‌بینیم که قاب‌هایی با تزیینِ مثلا گچ‌بری درست کرده‌اند و داخل آن یکی از این عکس‌ها را چسبانده‌اند. در خانه لطفی چندین مورد این تزیینات را داشتیم».
بخش زیادی از این تزیینات اما از بین رفته است.
خواجه‌پور همچنین می‌گوید: «بخشی از ارزش‌های خانۀ لطفی نیز، فرهنگی و اجتماعی است؛ یعنی ما از روی این خانه می‌توانیم به برخی از روابط فرهنگی و اجتماعی کرمان در دوران قاجار پی ببریم. اما بخش اعظم ارزش‌های این خانه، کالبدی و معماری است».
یکی دیگر از زیبایی‌های این خانه، بادگیری است که بر فراز آن ایستاده و وضعیتی دارد که گویی با یک باد تند، فرو می‌ریزد! این بادگیر بر روی آب‌انباری ساخته شده که آب آن، به گفتۀ محمد برشان، پژوهشگر آب، از قنات شهرآباد به آنجا می‌رسیده است.
دهه‌ها فراموشی
مشخص نیست دقیقا از چه زمانی، اما در دهه‌های اخیر این خانه تاریخی متروکه بوده و به آن رسیدگی نشده و همین، باعث شده بخش زیادی از تزیینات آن از بین برود. خودِ بنا نیز آسیب زیادی دیده است.
محمدعلی گلاب‌زاده، رئیس مرکز کرمان‌شناسی دربارۀ این خانه روایتی دارد که پیش از این، آن را به «استقامت» گفته است: « آقای ماشاا... لطفی که که مداح هیات سینه‌زنی میدان قلعه بوده، یک‌بار به من مراجعه کرد و گفت که خانه‌ای از اجدادم دارم که ظاهرا لطفعلی‌خان زند زمانی به کرمان آمده آنجا سکونت کرده است. من رفتم خانه را بازدید کردم و دیدم واقعا به آن می‌آید که شخصی مثل لطفعلی‌خان را میزبانی کرده باشد؛ بادگیرهای بسیار زیبا داشت و زیرزمینی که در تابستان هوای بسیار خنکی در آن ایجاد می‌شود. همچنین اتاقی در گوشۀ ضلع جنوب‌شرقی خانه بود که با نقاشی‌هایی فوق‌العاده زیبا زینت شده بود. ظاهرا نقاش آن را از فرانسه آورده بوده‌اند. هرچه از زیباییِ این نقاشی‌ها بگویم کم است. ما آن زمان، سال 1365 خورشیدی که آقای مرعشی استاندار کرمان بودند این خانه را به قیمت 50 میلیون تومان خریدیم و در اختیار مسکن و شهرسازی قرار دادیم...».
راه دراز نجات خانه
دی‌ماه 94 و پس از مرمت و احیای مدرسه حیاتی و تبدیل آن به موزه، وعدۀ مرمت خانه لطفی که مجاور آن است هم داده شد و حتی ایده‌ای وجود داشت که این خانه، به موزه حیاتی ملحق بشود. آن زمان طبق تفاهم‌نامه‌ای که شهرداری کرمان و میراث‌فرهنگی استان امضا کرده بودند، قرار بر آن شد دولت، اعتبارات ملی و استانی در اختیار شهرداری کرمان قرار بدهد تا این بنای تاریخی، مرمت و بازسازی و به خانه‌موسیقی تبدیل بشود.
شهرداری مدتی این پروژه را در دست گرفت تا اینکه معلوم شد مالکیت آن را در اختیار ندارد. پس، بلافاصله خانه لطفی را ترک کرد.
بعد از این، تعیین مالکیت خانه پروسه‌ای طولانی پیدا کرد و در نهایت، یکی از شرکت‌های زیرمجموعۀ وزارت راه و شهرسازی به‌عنوان مالک خانه معرفی شد.
خانه همچنان متروکه و در حال احتضار بود که تیرماه سال 98 فدائی استاندار وقت و دیگر مسئولان شهر به دیدار آن رفتند. پس از آن، سیدمهران عالم‌زاده، شهردار سابق کرمان در گفت‌وگو با فردای‌کرمان، با بیان اینکه خانه در اختیار شهرداری بوده اما ما مالک آن نبودیم، گفت: «قرار شد این خانه به بانک فروخته شود. آقای دکتر فدائی نامه‌ای به وزیر راه‌وشهرسازی نوشته بودند و من رونوشت آن را دیدم که وزیر هم با فروش خانه به بانک رسالت موافقت کرده است. ما خانه را به مالک تحویل می‌دهیم که مالک آن را به بانک رسالت می‌فروشد. روال انتقال به بانک رسالت باید طی شود ولی با تاییدی که وزیر داده‌اند، بانک رسالت می‌تواند همزمان کار مرمت را شروع کند».
فدائی استاندار وقت نیز گفت: «خانه‌لطفی یکی از خانه‌های تاریخی شهر کرمان است که قرار است با مشارکت بانک رسالت و شهرداری کرمان مرمت و برای نگهداری آثار استاد ملک‌زاده آماده و به خانه‌موزه تبدیل شود».
در این ایام بود که مرمت خانه توسط بانک رسالت جدی شد اما این اتفاق نیفتاد چرا که چند ماه بعد، شهادت سپهبد سلیمانی اتفاق افتاد و گفته شد که پروژه‌ای دیگر برعهدۀ بانک رسالت گذاشته شده است. بنابراین، رسالت، نیامده، از خانه لطفی رفت.
در پی خروج بانک رسالت، سید مصطفی آیت‌الهی موسوی معاون عمرانی استاندار کرمان گفت که در حال رایزنی هستند تا موسسه ملل را برای مرمت و احیای این خانه راضی کنند. حتی مدیرعامل موسسه ملل از خانه لطفی بازدید هم کرد و قرار شد مشاور آن‌ها موضوع را بررسی و نتیجه را به کرمان اعلام کند. بعدا مشخص شد موسسه ملل برای سرمایه‌گذاری در خانه لطفی پاسخ منفی داده است.
پس از آن، صحبت از ورود شرکت هواپیمایی ماهان به خانه لطفی شد که این سرمایه‌گذاری هم محقق نشد.
پیگیری بعدی معاونت عمرانی استاندار کرمان برای جلب کمک از سوی شرکت صنعتی و معدنی گل‌گهر برای خانه لطفی بود. موسوی بهمن‌ماه سال 1400 در این‌باره به فردای‌کرمان گفت: «با مدیرعامل محترم شرکت گل‌گهر هماهنگ کردیم و تعهد دادند که به خانه‌لطفی سه میلیارد تومان کمک کنند». او آن زمان، گلایه کرد که میراث‌فرهنگی باید با گل‌گهر تفاهم‌نامه‌ای امضا کند ولی در این کار تعلل می‌کند.
مکاتباتِ بی‌نتیجه
در تازه‌ترین خبر دربارۀ واگذاری این خانه و نجات آن، معاون میراث‌فرهنگی استان، سه‌شنبه 20 دی‌ماه 1401 به فردای‌کرمان گفت که دربارۀ واگذاری این خانه نمی‌توانند کاری بکنند چرا که مالکیت آن در اختیار یکی از شرکت‌های زیرمجموعۀ وزارت راه و شهرسازی است.
مجتبی شفیعی با تاکید بر اینکه واگذاری خانه لطفی باید توسط مالک انجام شود، افزود: «میراث‌فرهنگی هرکار که برای واگذاری این خانه باید انجام می‌داد را انجام داده است. باید مصوبه‌ای از کمیته تشخیص نفایس در تهران برای این خانه می‌گرفتیم که گرفتیم».
او ادامه داد: «میراث‌فرهنگی برای واگذاری ملک غیر نمی‌تواند کاری انجام دهد. تنها این مصوبه را باید می‌گرفتیم».
شفیعی در پاسخ به این پرسش فردای‌کرمان که این خانه یک اثر ملی است، با این وجود هم برای میراث‌فرهنگی مسئولیتی در برابر آن قائل نیستید؟ گفت: «مسئولیت در برابر بنا داریم ولی برای واگذاری نه».
وی گفت: «حدود دو سال پیش، کارهای حفاظتی برای استحکام‌بخشی بنا انجام شد و کار در همان مرحله متوقف شده است».
معاون میراث‌فرهنگی استان کرمان افزود: «با مالک خانه، تاکنون چندین بار مکاتبه کرده‌ایم تا هرچه زودتر این بنا را تعین‌تکلیف کنند. علاوه بر ما، معاونت عمرانی استانداری هم به شدت پیگیر واگذاری این خانه است اما همچنان این کار انجام نشده است».
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اطلاع دارید چه مانعی برای واگذاری خانه وجود دارد؟ اظهار کرد: «احتمالا مربوط به مسائل اداری خود مالک است».
بنا به آنچه که شفیعی می‌گوید، توپ نجات خانه لطفی در زمین راه و شهرسازی است اما سوالی که مطرح است اینکه چرا استانداری کرمان در برابر آنچه بر این خانه می‌رود، اقدامی عاجل و تاثیرگذار انجام نمی‌دهد؟
نظر خود را بنویسید