اسما پورزنگی‌آبادی
از زمانی‌که فریدون فعالی در جمع خبرنگاران وعدۀ مرمت و ساماندهی باغ‌موزه هرندی کرمان را داد، حدود ۱۰۹۰ روز می‌گذرد.
تیرماه 98 بود که او به‌عنوان مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان معرفی شد. پس از آن و در بدو حضورش در کرمان، در جمع خبرنگاران اولویت‌های خود را اعلام و تصریح کرد: «مرمت و ساماندهی باغ‌موزه هرندی یکی از اولویت‌هایم است و قول می‌دهم به یکی از زیباترین مکان‌های شهر و استان کرمان تبدیل شود».
بیش از سه سال از آن روز و از آن وعده گذشته و باغ‌موزه هرندی، این بنای تاریخی پربها، بی‌سامان و مهجور مانده است. مگر می‌شود باغی را با وعده و وعید سامان داد؟
باغ هرندی در گذشته درختان متنوع و فراوانی اعم از ثمرده و تزیینی داشته است. به مرور زمان اما، بیش‌تر درختان میوۀ آن خشک شده است. درختان کاج قدیمی باغ که مانده‌اند، سال‌هاست خشک و کم‌جان در برابر دیدگان همگان ایستاده‌‌اند و کسی از آن‌ها که باید این وضع را ببیند و برایشان دل بسوزاند، نمی‌بیند. حالِ تک‌وتوک درخت انجیر و درختان انار و و کل باغچه‌ها هم بهتر از کاج‌ها نیست. علف‌های هرز قد کشیده و تمام باغ را فراگرفته و خبری از کوددهی و آبیاری، در حدی که یک باغ تاریخی بیمار به آن نیاز داشته باشد نیست. این باغ آیا می‌میرد یا دوباره جان می‌گیرد؟
22 تیرماه همین امسال بود که گزارشی با تیتر: «باغ هرندی روی شیب خشکیدگی» در فردای‌کرمان منتشر و نسبت به وضعیت فضای سبز باغ هشدار داده شد. با این وجود، از سوی میراث‌فرهنگی اقدامی صورت نگرفت و یا اگر صورت گرفت، خبری از آن نیست. اکنون باری دیگر، با یادآوری ارزش‌های معماری، فرهنگی و تاریخی این بنا، هشدار نسبت به اینکه باغ برای همیشه به خزان بنشیند را تکرار کرده و از مقامات استان می‌خواهم تا یا قدمی برای باغ بردارند یا لااقل بگویند که چرا قدمی برنمی‌دارند؟!
این باغ در چهارراه طهماسب‌آباد، اولین کوچۀ بلوار فردوسی واقع شده است. تاریخ ساخت عمارت و تشکیل آن به اواخر دورۀ قاجار و اوایل پهلوی اول برمی‌گردد؛ ظاهرا به دستور برادر حاکم وقت کرمان در این مکان که چوپان‌محله بوده این باغ و عمارت ساخته شده است.
نقشۀ باغ، ایرانی ـ فرانسوی است و گفته می‌شود پسر مرتضی قلی‌خان حاکم کرمان، نقشۀ آن را از کشور فرانسه آورده؛ معمار آن را اما تاکنون کسی شناسایی نکرده است.
این باغ پس از یک دهه، توسط شیخ ابوالقاسم هرندی که تاجری خوشنام و اهل یزد بوده خریداری شده و به‌عنوان محل اقامت وی در کرمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. باغ‌هرندی کمی بیش‌تر از دو هکتار مساحت دارد و عمارت اصلی آن دو طبقه است.
از اواخر دهه 50 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صاحب باغ‌موزه هرندی شده و اولین اداره کل فرهنگ استان کرمان را در این محل راه‌اندازی می‌کنند که تا آخر سال 70 باغ با همین کاربری مورد استفاده بوده است.
پس از مدتی اما، میراث فرهنگی زیرمجموعۀ وزارت وقت فرهنگ و ارشاد قرار می‌گیرد و تشکیلات سازمانی اداره میراث فرهنگی استان کرمان که پیش از این در یک کاروانسرا در بازار فعالیت می‌کرده به این محل منتقل می‌شود. در جریان این انتقال، مقداری عملیات بهسازی و بازسازی نیز در مجموعه اتفاق می‌افتد.
پس از انتقال اداره کل میراث فرهنگی استان به مکان فعلی خود در بافت جدید شهر و نبش بلوار هوانیروز؛ تصمیم به تعریف کاربری موزه برای این بنا گرفته می‌شود.
اکنون دو موزه باستان‌شناسی و ساز در باغ‌موزه هرندی مستقر هستند. بخشی از آن هم به‌عنوان کتابخانه و سایت اداری میراث‌فرهنگی استان در حال استفاده است.
با وجود ارزش‌هایی که این بنا دارد، از کم‌ترین توجهات که بهسازی مسیر ورود به آن است هم بی‌نصیب مانده است.
باغ‌هرندی در یک کوچۀ بن‌بست واقع شده و محوطۀ ورودی آن، جذابیتی ندارد تا رهگذران را به سمت این باغ و تماشا بکشاند. وضعیت سنگفرش کوچه چنان بغرنج است که هر لحظه احتمال سُر خوردن رهگذران بر روی آن می‌رود.
داخل باغ، اگرچه عمارت میانی با معماری موزون و باوقار خود، سرحال به نظر میرسد اما فضای سبز مغشوش و بیمار آن، حتی در بهار و تابستان، خبر از خزان دارد. آیا این باغ با این موقعیت مکانی ویژه در دل شهر، ارزش سرزنده بودن ندارد؟
آن‌طور که گفته می‌شود، یک‌بار در سال 80 و در جریان بازسازی باغ در زمان مدیریت آقای فکورپاس، محوطه بازسازی و باغ اصلاح شد.
شروع ساماندهی باغ
اول آبان‌ماه سال 98 موسوی معاون عمرانی استاندار کرمان به همراه عالم‌زاده شهردار وقت و فعالی مدیرکل میراث‌فرهنگی استان به باغ هرندی رفتند و شروع «عملیات اجرایی ساماندهی باغ موزه هرندی کرمان» را خبر دادند. موسوی گفت که اولویت با فضای سبز باغ است و در مراسم شروع این عملیات، کارگران شروع به بیل زدن باغچه‌ها برای حذف علف‌های هرز کردند.
موسوی آن زمان اظهار کرد: «طرح مرمت باغ توسط میراث‌فرهنگی تهیه شده و عملیات هرس درختان و ساماندهی فضای سبز، نورپردازی و روشنایی باغ هم از امروز توسط شهرداری آغاز می‌شود».
یک ماه بعد، از مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان خواستم تا جزئیات این طرح را تشریح کند. فعالی گفت: «خانۀ قره‌چه‌داغی در مجاورت این بنا قرار دارد که در جریان اجرای طرح ساماندهی باغ‌موزه، به بخش خصوصی واگذار و تبدیل به اقامت‌گاه گردشگری می‌شود. فضای گاوگرد و یک محوطه هم که پشت ساختمان اصلی باغ‌موزه قرار دارد به همراه محیط اطراف حوض، به رستوران و شربت‌خانه تبدیل می‌شود. در ضلع شمالی باغ‌موزه، فضای خالی دیگری داریم که در آن، نمایشگاه و بازارچه صنایع‌دستی راه‌اندازی خواهد شد، از این محل، یک مسیر دسترسی هم به خیابان اصلی ایجاد خواهد داشت تا تردد راحت‌تر صورت گیرد».
وی اعلام کرد: «نگاه کلان ما این است که باغ توانمند شود و به شهروندان و گردشگران سرویس بدهد و بخشی از این پروژه برای نوروز سال 99 آماده شود.
پس از آن، شیوع کرونا بسیاری از طرح‌ها را تعطیل کرد و احتمالا این طرح هم توی کشوی میز یا کتابخانۀ اتاق مدیرکل میراث‌فرهنگی بایگانی شد.
19 ماه بعد و در خردادماه سال 1400 مجتبی شفیعی معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان این‌بار، از آغاز عملیات مرمت فضاهای عمومی باغ تاریخی هرندی شهر کرمان خبر داد و گفت که مرمت باغ هرندی با بودجه‌ای بیش از سه میلیارد ریال در حال انجام است.
وی بیان کرد: «در عملیات مرمتی باغ هرندی تجدید اندود نمای عمارت‌ها، رنگ‌آمیزی و همچنین آجرفرش باغ هرندی کرمان انجام می‌شود».
باغ بی‌درخت؟
دربارۀ فضای سبز باغ اما تاکنون، اقدام چشمگیری که بتواند آن را سرپا کند انجام نشده است. این در حالی است که گفته می‌شود باغ‌موزه هرندی چاه آب مجزا دارد و اگر قرار به انجام طرحی یا کشت و کار و رسیدگی به باغ باشد، کم‌آبی مانعی نیست.
در گذشته گفته می‌شد که متخصصان دانشگاه باهنر برای این باغ ایده‌ای دارند و آن اینکه با پیوند زدن گونه‌های مختلف انار که تعدادشان به حدود 500 گونه میرسد، اینجا را به باغ‌اناری تبدیل کنند.
کارشناسان مرکز تحقیقات و نظام مهندسی کشاورزی هم طرحی برای ارتقای کیفیت آب باغ داشته‌اند. این ایده‌ها نیز اجرا نشد.
مشکل بی‌پولی است؟
مدیرکل میراث‌فرهنگی استان، اردیبهشت‌ماه امسال اعلام کرد که پروژه‌های میراث‌فرهنگی در ردیف حمایت منابع اعتباری معادن قرار گرفته و تا آن تاریخ 15 میلیارد و 800 میلیون تومان از اعتبارات سال گذشته برای پنج پروژه اختصاص یافته است.
بنا به گفتۀ فعالی، «باغ موزه هرندی، عمارت شرکت فرش، باغ شازده ماهان، خانه اشیدری، و روستای میمند از جمله این پروژه‌ها بوده است».
وی همچنین، بعد از سفر رئیس‌جمهور به کرمان که در اواخر مردادماه امسال انجام شد اعلام کرد: «از محل اعتبارات سفر ریاست جمهوری به استان کرمان 350میلیارد تومان برای ایجاد زیرساخت‌های حوزه‌های مختلف میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اختصاص یافت و این اعتبارات برای تکمیل موزه منطقه‌ای جیرفت، مرمت و ساماندهی باغات تاریخی کرمان (باغ شاهزاده ماهان- باغ موزه هرندی)، کمک به تکمیل زیرساخت‌های گردشگری مجموعه تاریخی ارگ بم و ساماندهی و مرمت بازارهای تاریخی استان در نظر گرفته شده است.»
با این وجود اما، وضعیت فعلی باغ نشان می‌دهد که اعتبارات ذکرشده هزینه نشده است که اگر شده بود، اکنون این بنا وضعی بهتر از این باید می‌داشت.
شهرداری می‌تواند؟
این مجموعه، ترکیب موزونی از تاریخ و طبیعت و فرهنگ را با خود دارد و به دلیل موقعیت مکانی مطلوبی که در شهر کرمان دارد، حق‌اش است که حال و روزی بهتر از این داشته باشد تا شهروندان بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
در حالی که میراث‌فرهنگی آن‌طور که نیاز است به این باغ رسیدگی نمی‌کند، سعید شعرباف‌تبریزی شهردار کرمان اعلام کرده که شهرداری می‌تواند فضای سبز باغ را احیا کند و به‌عنوان یک مکان عمومی درهای آن را به روی عموم مردم باز کنند.
بسیاری اما، با اشاره به وضع کلی فضای سبز شهر کرمان، نسبت به این عمل شهرداری کرمان خوش‌بین نیستند، در همین حال، شهرداری نیز طرحی که برای این باغ دارد را تاکنون ارائه نکرده تا کارشناسان و متخصصان دربارۀ آن نظر دهند.
همۀ این شرایط در حالی است که رسیدگی به باغ موزه هرندی به اقدامی عاجل نیاز دارد و برای نجات آن از مرگ، حتی لحظه‌ای درنگ جایز نیست. در این زمینه، تجربۀ شهرهایی مثل شیراز و اصفهان می‌تواند کمک‌رسان باشد؛ البته اگر اراده‌ای در سروسامان دادن به این باغ‌موزه در کرمان ایجاد شود.
نظر خود را بنویسید