هفته‌نامه استقامت - گروه جامعه: طرح ساماندهی ترافیکی میدان بیرم‌آباد شهر کرمان خیلی زودتر از آنچه که پیش‌بینی می‌شد شکست خورد. طرحی که قرار بود این میدان مهم شهری را برای کاربران ایمن کند، هنوز به نیمۀ راه نرسیده بود که تردد را کُند و شهروندان و حتی اورژانس را معترض کرد و چنان آشفتگی را رقم زد که اجرای آن با فرمان معاون عمرانی استاندار کرمان، متوقف شد.
این میدان در شرق شهر کرمان و در محدوده‌ای خاص واقع شده است. از طرفی، ساکنان محلۀ سرآسیاب که گفته می‌شود 80 هزار نفر جمعیت دارد، روزانه در این میدان آمد و شد دارند، به جز این، ورود و خروج به چهار شهرستان شرقی و هفت شهرستان جنوبی نیز از این میدان صورت می‌گیرد.
به این استفاده‌کنندگان باید کسانی را که مقصدشان گلزار شهدا، پادگان صفر پنج ارتش، ۲ گردان مهندسی، شهرک ارتش و ۱۱ روستای دیگر است نیز اضافه کرد.
با افزایش ترددها در میدان طی سال‌های متمادی، این نقطۀ شهری ناایمن شد. آن‌چنان که بارها گزارش شده که تصادفات منجر به فوت در میدان بیرم‌آباد رخ می‌دهد.
آذرماه سال 1400 بود که شهردار کرمان اعلام کرد: طرح اصلاح هندسی میدان بیرم‌آباد آماده است.
این طرح اما حدود دو ماه پیش، آغاز شد؛ در حالی که بسیاری از متخصصان و ناظران رویدادهای شهری از جزئیات آن بی‌خبر بودند. کار که پیش رفت و شعاع دایرۀ میدان که تنگ شد، صدای انتقاد و اعتراض متخصصان و گروه‌های مردمی نیز بلند شد.
در نخستین اظهارنظر علنی، دکتر رضا ناصری معمار و مدرس دانشگاه بود که در صفحۀ شخصی خود در اینستاگرام، طرح میدان را نامناسب و دارای ایرادات جدی دانست و با ذکر دلایل متعدد تصریح کرد: «طرح در دست اجرا، تاثیر محسوسی در کاهش میزان تصادفات نخواهد داشت».
وی اعلام کرد: «طرح در حال اجرا، بیهوده‌کاری و تنها وانمود کردن به انجام کار است و ضعف جدی بدنۀ کارشناسیِ دولتی را نشان می‌دهد».
ناصری در این‌باره نوشت: «میدان بیرم‌آباد کرمان، زیبا و پر از پتانسیل است، البته در شرایط اکنون با مسائل متعددی روبه‌روست، از جمله تداخل، بی‌انضباطی و آشفتگی خطرآفرین و مرگ‌بار سواره با سواره و سواره با پیاده، که منجر به حوادث پرشماری در این سال‌ها شده است».
وی افزود: «دلیل اصلی موضوع این است که در تمام شهر کرمان تسریع حرکت سواره اولویت بدون رقیب بوده و انبوهی از ضوابط ایمنی و انباشتی از سایر شئون شهر در پای تسريع حرکت سواره سر بریده شده است».
وی در توضیح بیش‌تر در این‌باره نوشت: «در دوره‌ای نسبتا طولانی و مخرب، مدیر شهری احساس می‌کرد مشکل ترافیک با گشادی معابر حل می‌شود. پیاده‌رو و فضای سبز و ایمنی و درخت و میراث تاریخی و... همه را در هم می‌ریختند و تا جای ممکن جدول‌ها را به اطراف هل می‌دادند تا خودروی شخصی عرصۀ بیش‌تری برای جولان داشته باشد. پس شما با انبوهی از میادین، تقاطع‌ها، خیابان‌های گل و گشاد روبه‌رو هستید که با ابتدایی‌ترین اصول و استانداردهای هندسۀ معابر هم‌خوانی ندارد. میدان‌هایی در کرمان هست که برای عبور از آن‌ها نه تنها به کاستن از سرعت نیازی نیست، بلکه ممکن است حتی فرمان خودرو ذره‌ای منحرف نشود. میدان بیرم‌آباد هم با همین ایده در این سال‌ها تا می‌شده گل و گشاد شده بود».
وی ادامه داد: «حالا مدیریت شهری منفعل و واکنشی کرمان، پس از انبوهی حادثه در این نقطه، ناگزیر شده تا مداخله کند. اینکه باید کلیت میدان را از تمام جوانب و مسائلش را با هم می‌دیدند و در یک اقدام یکپارچه مورد مداخله قرار می‌دادند، درست. مثلا باید جداره‌ها را هم اصلاح می‌کردند، برای ایستگاه‌های تاکسی فکر می‌کردند، معماری میدان را سر و شکل می‌دادند و... فعلا تصمیم گرفته‌اند به طریقی تنها میزان حوادث و تصادفات را کاهش دهند، اما خیالی باطل را پروریده‌اند: طرح در دست اجرا، تاثیر محسوسی در کاهش میزان تصادفات نخواهد داشت».
طرح فعلی تاثیر چندانی بر کاهش تصادفات نخواهد گذاشت
پس از آن، منصور ایرانمنش رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر در گفت‌وگویی با فردای‌کرمان، تلویحا نظرات ناصری را تایید کرد و گفت: «بنده هم نظرم به ایشان نزدیک است و فکر می‌کنم طرح فعلی تاثیر چندانی بر کاهش تصادفات در میدان بیرم‌آباد نخواهد گذاشت. اما به هر حال، این طرح، مورد تایید کارشناسان و اعضای شورای ترافیک بوده و تصویب شده است».
وی افزود: «اگر نظر شخصی بنده را بخواهید باید بگویم صلاح نیست فعلا آن بخش از طرح، که ورودی منطقۀ سرآسیاب را جابه‌جا می‌کند، اجرا شود. در همین مدتی که پروژۀ ساماندهی ترافیکی این میدان شروع شده، انتقادات گسترده‌ای از سوی مردم و کارشناسان را شاهد بوده‌ایم. بیش‌تر اعتراضات ساکنان سرآسیاب مربوط به همین بخش از طرح است که ورودی محله را تغییر می‌دهد. اما به هر حال، تصویب و اجرای پروژه‌ها روند قانونی مشخصی دارد و این طرح هم این روند را طی کرده و در شورای ترافیک استان بررسی و مصوب شده و وجاهت قانونی دارد اما تاکید بنده این است که جابه‌جایی ورودی سرآسیاب فعلا انجام نشود و تصمیم‌گیری دربارۀ آن به طرح جامع ترافیک شهر ارجاع شود که در حال مطالعه و تهیه است. چراکه ممکن است در طرح جامع، در این نقطه احداث تقاطع غیرهمسطح پیشنهاد شود».
با این وجود، شهرداری بی‌اعتنا به انتقادات راه خود را در میدان بیرم‌آباد می‌رفت اما هرچه که طرح پیش رفت، انتقادات در بین گروه‌های مردمی نیز شدت می‌گرفت. برای روشن شدن ابعاد طرح و پاسخ به انتقادات، روابط عمومی شهرداری کرمان یک برنامۀ زندۀ اینستاگرامی تدارک دید که در آن، مخالفان و موافقان دور یک میز نشستند و از میدان بیرم‌آباد گفتند.
این برنامه هم نتوانست مخالفان طرح را قانع کند. موج انتقادات هر روز گسترده‌تر می‌شد تا اینکه این بار، رئیس اورژانس کرمان بود که با اظهارنظر دربارۀ آنچه که شهرداری در میدان بیرم‌آباد انجام می‌داد، نسبت به تبعات طرح هشدار نگران‌کننده‌تری داد.
زمان امدادرسانی آمبولانس‌ها طولانی شده است
سیدمحمد صابری اول مردادماه جاری در گفت‌وگو با خبرنگار فردای‌کرمان در این‌باره گفت: «ترافیک دور میدان، زمان امدادرسانی آمبولانس‌ها را طولانی کرده است».
او افزود: «پایگاه اورژانس ۱۱۵ در ضلع جنوبی میدان بیرم‌آباد و حدفاصل بزرگراه امام به سمت جادۀ قدیم ماهان قرار دارد. آمبولانس‌ها برای انجام ماموریت‌های امدادی در منطقۀ سرآسیاب و دیگر مناطق این محدوده، باید میدان را دور بزنند اما طرحی که انجام شده، رینگ دور میدان را کوچک کرده و ترافیک را بالا برده است».
وی ادامه داد: «در این مدت، موارد زیادی از معطلی آمبولانس‌ها در ترافیک دور میدان بیرم‌آباد داشته‌ایم. به عنوان مثال، یک مورد از تاخیرها مربوط به یک ماموریت امدادرسانی است که آمبولانس اعزامی پایگاه میدان بیرم‌آباد حدود ۲۰ دقیقه در ترافیک دور این میدان معطل شده بود».
وی تاکید کرد: «ساختار فعلی میدان برای امدادرسانی به‌موقع به بیماران اورژانسی باید اصلاح شود».
حجم ترافیک میدان افزایش یافته است
دکتر نیما جهان‌بین، معمار، شهرساز و عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد کرمان، یکی از منتقدان طرحی است که بخشی از آن در میدان اجرا شده و باعث افزایش حجم ترافیک در این محدوده شده است.
او در گفت‌وگویی مفصل که سه‌شنبۀ گذشته با فردای‌کرمان داشت، در پاسخ به چرایی مخالفتش با طرح میدان توضیحاتی داد.
وی گفت: «بنده بر این باورم که مسئلۀ میدان بیرم‌آباد یک سویه نیست و نباید این‌طور تصور کرد که در این میدان صرفا با یک مسئلۀ ترافیکی مواجهیم که برای رفع آن، به دنبال راه‌حلی ترافیکی باشیم. مسائل این میدان سویه‌های گوناگونی دارد و توجه به همۀ آن‌ها در قالب یک طرح ضروری و مهم است. حالا اگر فرض را بر این بگذاریم که وضعیت موجود تصادفات منجر به فوت متعددی را سبب می‌شود، پس، مسائل ایمنی انسانی دارای اولویت است و به این نتیجه برسیم که باید طرحی ترافیکی در این میدان اجرا شود، باز هم طرح فعلی قابل دفاع نیست چراکه راه‌حل ترافیکی میدان، باید بخشی از یک طرح کلی و همه‌جانبه‌نگر باشد که همۀ مسائل این میدان را دیده است».
وی با تاکید بر اینکه نمیتوان طرحی را جدا از همۀ مسائل و بدون توجه به تمام جنبه‌های موضوع اجرا کرد و چنین اقدامی حتما چالش‌آفرین خواهد بود، افزود: «دومین محوری که دربارۀ میدان می‌توان مطرح کرد این است که وقتی داریم حلقۀ پیرامونی فلکۀ بیرم‌آباد را تنگ می‌کنیم، باید مشخص کنیم با چه هدفی این اقدام انجام می‌شود. کاهش عرض در همۀ دنیا برای حل مسئلۀ ترافیک و نظم‌بخشی به حرکت خودروها انجام می‌شود اما این اقدامات که در قالب اصطلاح «رژیم راه» معرفی می‌شود، کجا و با چه شرایطی اتفاق می‌افتاد؟».
وی سپس در پاسخ به این پرسش توضیح داد: «این کاهش عرض در جایی انجام می‌شود که بخواهیم رفتار حرکتی مربوط به خودرو را به نفع رفتار حرکتی دیگری مثل پیاده یا دوچرخه محدود کنیم. میدان بیرم‌آباد اما در شرایط فعلی برای تردد پیاده و دوچرخه، آمادگی و جذابیت لازم را ندارد. پس زمانی که تقاضای حرکت و آمد و شد ثابت باشد، اما محدود کردن رفتار حرکتی غالب رخ دهد و این اتفاق به نفع هیچ رفتار دیگری نباشد، به طور حتم ما با اختلال حرکت مواجه می‌شویم».
این استاد دانشگاه ادامه داد: «سومین موضوع این است که با توجه به ارزشی که زمین شهری دارد، باید مشخص شود که می‌خواهیم با میزان زمین شهری که با تنگ شدن حلقۀ دور فلکه آزاد می‌شود؛ چه بکنیم؟ آیا برای افزودن فضای سبز به شهر است؟ آن هم در شرایطی که خود شهرداری می گوید شوری آب چاه‌های آبیاری پارک‌های شهر به حد شوری آب دریا رسیده است؟ پس، با هدف افزایش فضای سبز نمیتوان از این طرح دفاع کرد. اگر هم هدف از آزادسازی زمین در این فلکه منظرسازی باشد که با وضعیت فعلی آمدوشد در میدان، امکانی برای اینکه از منظر محیطی بهره‌ای برده شود وجود ندارد. به این مسائل بیافزاییم رفتار حرکتی خودروهایی را که از دو مسیر یکی با ماهیت محور مواصلاتی و دیگری یک کمربندی شهری؛ در حالی به این نقطه بحرانی می‌رسند که هنوز هوای رانندگی جاده‌ای یا پرسرعت را در سر دارند. حالا وقتی خودرو ناگهان با سرعت بالا وارد این حلقۀ تنگ می‌شود، بر عطش حرکتی محدوده افزوده خواهد شد و در این تنگنا، بار روانی و عدم امکان حرکت دلخواه با سرعت لازم، مسئله‌ساز می‌شود. در چنین شرایطی باید این سوال را مطرح کرد که آیا این طرح، پاسخ مناسبی برای حل مشکلات این میدان بوده است؟».
وی تصریح کرد: «به نظر می‌رسد راه‌حل نهایی میدان در گرو یک طراحی همه‌جانبه‌نگر باشد».
جهان‌بین گفت: «این میدان نقطۀ بسیار حساسی است و بنده بارها گفته‌ام که اینجا جزو نقاط یگانه‌ای است که در سرمایه‌های هر شهری به راحتی نمیتوان آن را یافت و ما از این سرمایۀ شهری بحران ساخته‌ایم؛ در حالی که می‌شد به گره‌ای بسیار ارزشمند و به عنوان یک ورودی برای شهر تبدیل شود».
وی دربارۀ برخی از ارزش‌های این میدان اظهار کرد: «در این محدوده، از یک سو منظر طبیعی مطابق با هویت تاریخی شهر، یعنی درختان کاج و سرو زیبا و کوه‌های پیرامون و از سویی دیگر، بنای تاریخی باغ صفوی و تخت درگاه قلی‌بیگ ما را با یک نقطۀ یگانه شهری مواجه می‌کند و در چنین نقاطی، برخوردها باید بسیار حساس‌تر و محتاطانه‌تر باشد».
این متخصص شهری یادآور شد: «حالا وقتی مسائل اجتماعی محدوده را به این موارد اضافه کنیم با مسئله‌ای چندسویه و بسیار جدی‌تر روبه‌رو می‌شویم. هجوم اقشار توانمند برای ویلاسازی در مناطق سرآسیاب و ده‌بالا و ایجاد یک اختلاط نامناسب اجتماعی با ساکنان این مناطق که واجد مسائل خاص خود به لحاظ اجتماعی و اقتصادی هستند، نشان می‌دهد که مسئلۀ میدان بیرم‌آباد صرفا کالبدی و کارکردی نیست. بلکه باید هر نوع مداخله در آن با مطالعات دقیق اجتماعی و در نظر گرفتن سایر مولفه‌های شهری همراه باشد و ما را به نگاهی همه‌جانبه‌نگر برساند که در قالب رویکرد بازآفرینی شهری و نه ساماندهی ممکن است».
جهان‌بین در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به اینکه آیندۀ میدان بیرم‌آباد را با اجرای طرح فعلی چگونه می‌بینید؟ آیا این میدان همچنان به عنوان یک معضل در شهر باقی خواهد ماند؟ گفت: «متاسفانه باید بگویم که طرح فعلی را طرح موفقی برای میدان نمی‌دانم چراکه سویه‌های مختلف مسئله در نظر گرفته نشده است. وقتی با حضور متخصصان و مدیران شهری سویه‌های دیگر مسئله را مطرح کردم، نگفتند که به این مسائل توجه کرده‌ایم؛ بلکه گفتند کار خیلی حادی انجام نداده‌ایم و حتی برخی از دوستان می‌گفتند اگر لازم باشد، می‌توانیم آنچه انجام داده‌ایم را دوباره تغییر دهیم. پاسخ من به این دیدگاه این است که با شهر نباید این‌طور رفتار کرد. اگر قرار به سعی و خطا بود، کار را با ایجاد موانع قابل جمع‌آوری انجام می‌دادند».
وی ادامه داد: «یا اینکه می‌گویند این طرح را به‌عنوان یک مُسکن برای میدان در نظر گرفته‌ایم که این هم متناسب با نیاز شهر امروز نیست»
وی تاکید کرد: «پیش‌بینی خوبی برای آنچه که با این طرح در میدان اتفاق می‌افتد ندارم. مسائل مورد غفلت، بسیار زیاد و قدرت این مسائل مغفول هم آن‌قدر بالا هست که ما را با این نگاه و طرح فعلی با مشکلات جدی مواجه کند».
این استاد دانشگاه در خلال این گفت‌وگو، راهکاری مقدماتی را نیز ارائه کرد: «شرکت مشاوری که بنده مسئولیت آن را دارم در دوره‌ای از مدیریت شهری، مطالعات اولیه‌ای در میدان بیرم‌آباد را شروع کرد... به همان اندازه‌ای که با مسائل میدان درگیر بوده‌ام و از آنجا که وقتی روی موضوعی کار می‌کنیم بعد از مدتی چشم‌اندازی نسبت به پاسخ طراحانۀ آن پیدا می‌کنیم، به این نتیجۀ مقدماتی رسیده‌ام که راه‌حل نهایی محدودۀ بیرم‌آباد، مسیرهایی در ترازهای مختلف ارتفاعی (تقاطع غیرهمسطح) است».
اجرای تقاطع غیرهمسطح پیشنهاد شد
تقاضایی که مردم محلۀ سرآسیاب دارند هم، غیرهمسطح‌سازی در میدان است. چهارشنبۀ گذشته، رئیس شورای مردمی محله سرآسیاب در برنامۀ تریبون آزاد که با حضور جمعی از مخالفان طرح اصلاح هندسی میدان بیرم‌آباد کرمان برگزار شد، گفت: «اهالی این محله مطالبه‌گری خود را برای اصلاح ساختار هندسی میدان در پناه قانون و منطق پیگیری می‌کنند و پیشنهاد ما اجرای تقاطع غیرهمسطح است».
نصرالله گنجعلیخانی توضیح داد: «شورای مردمی محلۀ سرآسیاب یک سال قبل تشکیل شد و یکی از مباحثی که در آن مطرح شده اصلاح هندسی ساختار میدان بیرم‌آباد بود. اگر می‌دانستیم برای اصلاح ساختار بزرگ‌ترین میدان شهر کرمان که ورودی و خروجی زیادی دارد و به نوعی پیشانی شهر به شمار می‌رود این‌گونه ناپخته عمل می‌شود هرگز این درخواست را مطرح نمی‌کردیم».
به نقل از ایرنا کرمان، وی طرح اصلاح هندسی میدان بیرم‌آباد را ناقص و غیرکارشناسی دانست و افزود: «با اجرای بخشی از این طرح از ساعت ۲۰ تا ۲۲ ترافیک آزاردهنده و گره‌های کور ترافیکی ایجاد می‌شود که قبل از اجرای طرح وجود نداشت».
وی با اشاره به اینکه جدول‌گذاری در این پروژه غیرکارشناسی و نامناسب صورت گرفته است، ادامه داد: «این جدول‌گذاری بیش‌تر منجر به ترافیک شده و مردم خواستار برداشته شدن این جداول هستند».
به دنبال انتقادات و اعتراضات به طرح، سرانجام، مجریان آن عقب‌نشینی کردند. سه‌شنبۀ گذشته خبری از سوی شورای شهر کرمان منتشر و اعلام شد: «معاون عمرانی استاندار کرمان بنا به درخواست کمیسیون عمران شورای شهر، دستور «توقف طرح و تجدید نظر در آن، با در نظر گرفتن اولویت‌ها و مطالبات مردمی و مسائل اجتماعی» را داد.
زیرگذر بدترین اتفاق برای میدان بیرم‌آباد است
اما دربارۀ ساخت تقاطع غیرهمسطح در میدان، دکتر ناصری نظر دیگری دارد. او معتقد است: زیرگذر بدترین اتفاق برای میدان بیرم‌آباد است و می‌گوید: «زیرگذر ساختن به منظور تقویت حضور پیاده، نقض غرض است. زیرگذر مقیاس انسانی میدان را از بین می‌برد و آن را به معبری صنعتی تبدیل می‌کند. درخت‌ها را می‌خشکاند و رمپ‌های آن، معابر منتهی به میدان را به طور کامل تغییر می‌دهد. ضمن اینکه صدها میلیارد تومان از ثروت نداشتۀ شهر را هم می‌بلعد».
حالا باید منتظر تصمیم جدید شورای ترافیک و شهرداری کرمان برای میدان بیرم‌آباد بمانیم. شهرداری و شورایی که طی چند سال اخیر، خطاهای فاحشی را در شهر کرمان رقم زده و با تصمیمات نامناسب، به محدوده‌های ارزشمندی از شهر صدمه زده‌اند؛ آیا می‌توانند این‌بار تغییر جهت داده و پاسخی درست‌تر به مشکلات شهر بدهند؟ همه چیز تا روزهای آینده مشخص خواهد شد.
نظر خود را بنویسید